Ingetogen verhalen, meervoudige perspectieven

Wat is de toekomst van storytelling in organisaties? En hoe worden die verhalen verteld? Op de conferentie Beyond Storytelling in Heidelberg kwamen zo'n 100 storytellers bijeen uit Duitsland, Nederland, België, Zwitserland en Oostenrijk om elkaar te inspireren.

"We leven in een wereld van fastfoodmuziek, maar dit kan muziek veranderen", zei de Portugese zanger Salvador Sobral nadat hij het Eurovision Songfestival had gewonnen met een ingetogen lied. 

"Muziek is geen vuurwerk, muziek is gevoel", ging hij verder. "Laten we de muziek veranderen en de echte muziek terugbrengen." 

Profetische woorden die ook voor verhalen van toepassing zijn? 

Sobrals woorden werden in ieder geval aangehaald in de introductie van de conferentie Beyond Storytelling in Heidelberg, waar ik afgelopen weekend aanwezig was. Het startpunt was het verlangen om echte verhalen terug te brengen in organisaties, met de bijbehorende emoties en diepgang. 

"We kunnen alles meten en we hebben een obsessie met data, zei spreker Michael Müller, hoogleraar media-analyse in Stuttgart. "Maar zonder verhalen hebben feiten geen betekenis." 

De learning journey

Verhalen gaan ook over onze eigen betekenisgeving. Als deelnemers werden we tijdens de twee conferentiedagen daartoe telkens uitgenodigd door onze learning journey te tekenen. Een prachtige tool die deelnemers met elkaar in contact bracht en de hele ervaring enorm verrijkte. 

Als eerste stap deelden we waarom we hier naartoe gekomen waren. Waar kom je vandaan en wat zijn je verwachtingen? Mijn nieuwsgierigheid ging vooral uit naar het toekomstige gebruik van verhalen: het verzamelen ervan, het (her-)vormen en het delen. Wat zijn de ontwikkelingen beyond storytelling? 

Allereerst daarom de trends die ik bij deze conferentie signaleerde.

Trend 1: Behoefte aan een nieuw verhaalmodel

De Oostenrijkse filmexpert Arno Aschauer van het Institut for Film und Systematische Storytelling had daarover nagedacht. In een van de deelsessies betoogde hij dat de reis van de held in deze tijd zijn beperkingen heeft. Verhalen zijn niet meer eendimensionaal, lineaire logica schiet tekort om de hedendaagse queesten te vatten. 

In plaats daarvan wemelt het in deze wereld van plotwisselingen en ingewikkelde verhaallijnen. In fictieverhalen zien we volop hoe protagonisten en antagonisten elkaar afwisselen, zoals in de Netflix-serie Sense8. 

Ook organisaties en gemeenschappen hebben iedereen nodig om verbeteringen aan te brengen, niet slechts één held die de verantwoordelijkheid op zijn schouders neemt. Co-creatie wordt steeds belangrijker. 

Daarom moet er een nieuw model komen over het verhaal van de ik-figuur én de anderen, en vooral een model waarin beide verhalen elkaar overlappen. Dat betekent dat het verhaal verbreed moet worden met meerdere perspectieven, die beter passen in een snelle wereld vol onzekerheden. 

Hoe dat model eruit kan zien werd bij deze sessie niet duidelijk, maar ik vond het in ieder geval een herkenbaar perspectief.

Trend 2: Creating a bigger now

Later op de eerste dag volgde een zeer inspirerende sessie van Mary Alice Arthur van Get Soaring uit de Verenigde Staten, die zichzelf story activist noemt. Die titel gebruikt ze op een opbouwende manier: verhalen inzetten om positieve veranderingen tot stand te brengen. Laat mensen de nieuwe wereld zien en help ze om stappen te zetten in die richting. 

Dat draait om het versterken van vertrouwen, betrokkenheid en respect. Uiteindelijk streeft ze naar creating a bigger now. "Laten we delen wat het is om een mens te zijn." 

Mary Alice signaleerde een ontwikkeling in het gebruik van verhalen: van het gebruik van verhalen om invloed uit te oefenen ziet ze een beweging naar collective sense en betekenisgeving. En waar we uiteindelijk naar toegaan is healing en eenwording. 

Zo idealistisch als dat klinkt bedoelde ze dat ook: ze snakt ernaar dat Europa de rest van de wereld gaat leren hoe je met zoveel diverse landen vredig samenleeft op een continent. Stories can hold us down or lift us up.  

Trend 3: Grip terugnemen op eigen verhalen

Evengoed bleven er nog voldoende vragen over hoe je dat precies doet. Bijvoorbeeld hoe we weer grip krijgen op echte en authentieke verhalen en hoe we de ethiek van storytelling vormgeven. Voor je het weet hebben we te maken met nepnieuws of andere gemanipuleerde verhalen. Zie daar de worsteling, die ook een plaats kreeg in mijn learning journey. 

In open sessies werkten we dat thema op de tweede dag verder uit. We moeten in ieder geval niet het verhaal laten vormen door de grote merken die wereldwijd actief zijn, werd daarin opgemerkt. 

We worden niet gelukkiger van het drinken van Coca Cola, al laat dit bedrijf dat wel ons voortdurend geloven. In plaats daarvan willen we ieders verhaal laten klinken en daarbij iedereen betrekken. 

Die verhalen moeten gaan over wat de kern van onze identiteit is en hoe we als individuen kunnen ontsnappen aan stereotypen en gemakkelijke etiketten. Dat betekent ook krachtige vragen stellen die energie geven en verandering in gang zetten, net zoals bij Appreciative Inquiry.     

Een wereld vol mogelijkheden ontsluiten

Verhalen vormen en onderhouden onze werkelijkheid, was de centrale boodschap. Verhalen kunnen ons laten geloven dat alles moet blijven zoals het is. Of ze hebben de kracht om een wereld vol mogelijkheden te ontsluiten. 

Dat laatste geldt in ieder geval voor de initiatiefnemers Jacques Chlopczyk en Stephanie Bachmair die twee jaar geleden besloten deze eerste conferentie over organisational storytelling in Duitsland te organiseren. 

Met hun enorme betrokkenheid bij de kracht van storytelling leefden zij hun eigen verhaal. Geen wonder dat zij bij de afsluiting een staand applaus kregen van de deelnemers: een emotionele ontlading.

Van collection naar connection

Wat nemen we als deelnemers mee naar huis? Welke schatten helpen we de wereld in? De deelnemers die ik daarover sprak, waren opgetogen dat ze dit allemaal hadden mogen meemaken. Ze hadden ervaren dat storytelling zoveel meer is dan een tool om organisaties te ondersteunen. 

Verhalen kunnen de wereld op een andere manier vormgeven. Wanneer we verhalen en hun betekenis veranderen, veranderen we ook de manier waarop we leven en werken. We live in a story, and it means we can change it, zoals Mary Alice Arthur zei. 

Dat doe je niet met spectaculair vuurwerk, maar met kleine verhalen, slow listening en collectieve wijsheid. Zelf kwam ik naar Heidelberg om te schatgraven waar de storytellingtrends ons naar toe brengen. 

Bij de afsluiting voelde ik me vooral een onderdeel van de internationale gemeenschap van storytelling-activisten, klaar voor de volgende stap. Geen vuurwerk, wel een big bang in mijn eigen hoofd.