Wat verhalen na ingrijpende gebeurtenissen teweeg brengen

De werking van verhalen fascineert mij al sinds mijn vroegste jeugd. Maar wat verhalen teweeg kunnen brengen bij vertellers ontdekte ik pas echt een paar jaar geleden, bij de politie.

Na de rellen op het strand bij Hoek van Holland in 2009 lag de politie in Rotterdam zwaar onder vuur, want bij de voorbereiding en uitvoering waren veel zaken misgelopen. 

Tegelijkertijd hadden de rellen het politiekorps een collectief trauma bezorgd: tientallen agenten hadden voor hun leven moeten vechten en die nacht gedacht dat ze nooit meer thuis zouden komen. 

De agenten hadden samen 79 kogels afgevuurd, een on-Nederlands groot aantal. En er was een 19-jarige jongen door een politiekogel om het leven gekomen: Robbie. 

De politie bedacht dat het ophalen en delen van deze verhalen een rol zou kunnen spelen bij de verwerking. Ik kreeg de opdracht om met 18 agenten te spreken, die op die avond op verschillende posities actief waren geweest en daarvan een boek te maken.

Verhalen brengen opluchting teweeg

Zonder slag of stoot ging het allemaal niet, want sommigen wilden eerst niet meewerken. Maar toen ze uiteindelijk toch hun verhaal deden, zag ik wat een opluchting dat teweeg bracht. 

Dat gold nog het meest voor de zwaarst getrainde agenten die de gevaarlijkste klussen opknapten in Rotterdam. Dat had ik niet verwacht, want dit waren stoere mannen die wel wat gewend zijn. 

Ze waren bovendien urenlang – met uitschieters tot 9 uur - verhoord door de nationale recherche. Daarbij hadden ze al van minuut tot minuut over alle gebeurtenissen verslag gedaan. Maar dat ging niet over de persoonlijke kant van de gebeurtenissen, dus ze waren blij voor het boek eindelijk ook over hun emoties te praten. 

Verkeerde inschatting

De verhalen grepen me enorm aan en vroegen veel energie om te verwerken. Toen de deadline voor het boek erg dichtbij kwam, kwam ik in tijdnood. Ik dacht genoeg materiaal te hebben om een compleet beeld te schetsen voor het boek en zegde een van de laatste interview-afspraken af. Dat had ik helemaal verkeerd ingeschat. 

De agent had namelijk een posttraumatische stress-stoornis en beschouwde het interview als waardevol onderdeel van zijn herstel. Hij deed een dringend beroep op me om het gesprek toch door te laten gaan. 

Toen ik tijdens het gesprek merkte hoeveel het voor hem betekende om alles nog eens te vertellen, was ik natuurlijk erg blij dat ik aan dat verzoek gehoor had gegeven. 

Op dat moment drong pas goed tot me door hoe belangrijk het voor de agenten was om hun eigen verhalen te delen. Ze hadden de gelegenheid gekregen zich over de gebeurtenissen uit te spreken, terwijl gewoonlijk alleen de korpschef of diens woordvoerder het woord doen.  

Voelen waar je het voor doet

Ze hadden bovendien al pratend meer helderheid gekregen over wat er die avond precies gebeurd was, want door de heftige gebeurtenissen zaten er nogal wat gaten in hun geheugen. 

En ze hadden gevoeld waar ze dit gevaarlijke werk eigenlijk voor doen: voor de collega’s op wie ze in noodsituaties altijd kunnen rekenen. Zo ontdekte ik dat storytelling op veel niveaus dingen in beweging zet. Niet alleen bij de lezers en de organisatie, maar zeker ook bij de vertellers.

“We kunnen in het korps allemaal vertellen waar we die nacht waren. We zijn in Hoek van Holland een stuk van onze onschuld kwijtgeraakt. Het is goed om dat vast te leggen en dat gevoel te delen.” – Léon (agent)

Vertellen geeft veerkracht

Laatst heb ik weer een serie interviews gedaan met mensen die een zeer ingrijpende gebeurtenis hebben meegemaakt, al lag dat drama op een ander vlak. Opnieuw zag ik hoe belangrijk het was dat mensen hun verhaal kunnen doen, op hun eigen wijze. 

Ze deelden daarbij hun leerervaringen: wat er misliep en wat er de volgende keer beter kan. 

Als je veel hebt meegemaakt, heeft het extra waarde als dat verhaal ook met aandacht opgetekend en vastgelegd wordt in een mooi boek. Het betekent erkenning en herkenning. Niet alleen voor medewerkers zelf, maar ook voor het thuisfront dat ook alle stormen doorstaan heeft. 

Als je samen met collega's een hoop ellende hebt doorstaan, heb je samen bovendien veel veerkracht ontwikkeld. Dat is wat de mensen bij het vertellen zich ineens realiseren. En als je dat beseft, is de band met je collega's en de binding met de organisatie groter dan ooit.

Verrassing

De grootste verrassing bij de politie stond me te wachten bij de persconferentie voor het boek. Alle namen van de agenten waren in het boek geanonimiseerd, zodat zij niet herkend konden worden door mogelijke kwaadwillenden. 

Maar juist een van de agenten die eerst niet mee had willen werken, deed op deze persconferentie volledig herkenbaar zijn verhaal voor de televisiecamera’s. Daar stond hij, in uniform. Want na alles wat er gebeurd was, voelde hij zich trots. 

Op zijn vak en zijn collega’s.