Je geweten of je leven
Wanhopig kijkt Scarlett O'Hara naar de hulpeloze vrouw in de kar en haar pasgeboren baby, die haar vlucht tot een vrijwel onmogelijke onderneming maken. Ze rijden langs een opgestapelde wand met kisten springstof, die dreigen te ontploffen. Tot overmaat van ramp weigert het paard om nog langer door de brandende stad te draven.
Gelukkig houdt haar beschermheer Rhett Butler het hoofd koel. Hij sommeert een sjaal te geven om het paard te blinderen, zodat het doodsbange dier alsnog bereid is de kar langs de explosieven te trekken.
Met vastberaden blik leidt hij Scarlett, haar vriendin Melanie en de zuigeling weg uit de vlammen. Net op tijd, want de bloeddorstige Yankees stormen al de stad in.
Pfieuw, dat is nog eens een opeenstapeling van drama, dacht ik, toen ik de filmklassieker Gejaagd door de Wind na vele jaren terug zag in het filmhuis.
Over the top.
Maar de film liet me niet onberoerd. Want behalve een grotesk verhaal over onbeantwoorde liefdes is dit ook een verhaal over risico's nemen.
Scarlett riskeerde haar leven met haar vlucht, maar achterblijven in Atlanta was minstens zo riskant. Maar ze leerde in ieder geval om in actie te komen. Als ze haar ijdele hoofdje in het zand had gestopt, had ze het niet overleefd en zeker haar dierbare katoenplantage Tara verloren.
Hoe ver ga je als je leven op het spel staat?
Zo rampzalig als Gejaagd door de Wind is ons dagelijkse leven meestal niet, maar zo'n film laat wel zien waar verhalen voor staan. Welke risico's ben je bereid te nemen als het erop aan komt? Hoe weegt de stem van je geweten mee, als je zelf het liefst op de vlucht slaat om je eigen leven te redden?
Storytelling-goeroe Robert McKee schrijft in zijn handboek Story over films die de tijd trotseren:
"A great work is a living metaphor that says: life is like this. The classics, down through the ages, give us no solutions but lucidity, not answers but poetic candor, they make inexcapably clear the problems all generations must solve to be human."
Verhalen kunnen niet zonder narigheid.
Daaraan danken ze zelfs hun oorsprong.
- We leren door verhalen welke risico's we kunnen nemen en welke niet.
- Verhalen laten de controlefreaks zien dat ze de touwtjes meer kunnen laten vieren.
- Waaghalzen leren hun impulsiviteit te beteugelen.
Organisaties met hoge risico's zetten verhalen in
Bij organisaties als de brandweer, defensie en de politie lopen medewerkers hoge risico's bij de uitoefening van hun vak. Bij een calamiteit staat hun leven op het spel.
Deze organisaties kijken steeds vaker hoe verhalen van agenten, militairen en brandweerlieden het lerende vermogen en het bewustzijn van organisaties kunnen vergroten.
Want verhalen over noodsituaties laten zien welke keuzes mensen moeten maken en waar ze kwetsbaar zijn.
Natuurlijk zijn er tal van cursussen, trainingen, oefeningen en evaluaties met formele lessen waarin je met risico's leert om te gaan. Maar verhalen beklijven vaak beter, omdat ze persoonlijk zijn.
De verhaalvorm sluit direct aan op de manier waarop ons brein informatie verwerkt. Een verhaal laat ons zien, ruiken, horen en voelen. Zo kan een verhaal het belang van brandwerende kleding ineens veel indringender voor het voetlicht brengen dan een instructie op een training.
Risicoverhalen als levenslessen
Verhalen dienen ook om leerervaringen uit te wisselen en het collectieve geheugen te voeden, zoals de politie Rotterdam deed met de verhalen over de strandrellen bij Hoek van Holland. Het maakt het mogelijk om impliciet kennis met anderen te delen zonder dat het belerend wordt.
Schrik daarom niet terug van verhalen over hoge risico's.
Als we íets willen horen, dan is het wel dit soort verhalen. Want net als bij de verhalen van vroeger gaat het om de overdracht van overlevingservaringen. In de oertijd zaten onze voorouders bij het vuur om te bespreken hoe ze de sabeltandtijger te slim af waren.
Nu vertellen we hoe we de vlammen in onze organisatie blussen.
Het hoofd koel houden. Dat helpt.