De nieuwe verteller is een projectleider van verhalen

Droom jij ervan om je eigen journalistieke (onderzoeks-)verhaal de wereld in te zetten? Ga dan te werk als een projectleider en gebruik diverse podia voor je verhalen.

Sinds mensenheugenis zijn journalisten* vinders van verhalen. Ze worden ergens naar toe gestuurd, checken het en schrijven het mooi op. 

Tegenwoordig zijn de meest succesvolle journalisten geen vinders maar makers van verhalen. Deze journalistieke storytellers zijn zelfstandige projectleiders, op zoek naar nieuwe verdienmodellen, nieuwe kanalen en nieuw publiek. Ze produceren niet meer alleen artikelen of documentaires, maar gebruiken uiteenlopende podia om verhalen op nieuwe manieren te vertellen. 

Een expositie met begeleidende tentoonstellingsgids, een serie podcasts, filmscenario’s of longreads en andere multimediaproducties: alles is mogelijk.

Voorbeelden van journalistiek ondernemerschap

Op de Dag van het Grote Verhaal in Amsterdam kwamen vorige week diverse journalisten aan het woord met aansprekende voorbeelden van deze vorm van ondernemerschap. 

Zoals het collectief Buro Boven dat The Iron Curtain Project in het leven heeft geroepen. De makers onderzoeken op welke manier het IJzeren Gordijn nog steeds van invloed is op het leven van nu. Ze kregen subsidie van het fonds Europe for Citizens, smeedden coalities met Oost-Europese collega’s en zochten hun eigen weg. 

Het resultaat is een multimediaal project met online verhalen en off line events, zoals een pop-up tentoonstelling.

Crowdfunding en sponsoring

Andere verhalenmakers zetten de stap naar crowdfunding of doen een beroep op fondsen, zoals de stichting Media en Democratie of het Stimuleringsfonds voor de Pers. Het zijn wel methodes die vaak enorm veel tijd vreten en lang niet altijd in verhouding staan tot de opbrengsten. 

Meestal is één financieringsbron bovendien niet genoeg om grote verhalen gepubliceerd te krijgen. 

Journalist Stella Braam (die op een eerdere editie van de Dag van het Grote Verhaal aan het woord kwam) zocht voor haar boek Ik heb Alzheimer contact met Alzheimer Nederland en het  Fonds voor bijzondere Journalistieke Projecten.  Ze ging bovendien ook een samenwerkingsverband aan met commerciële sponsor Achmea. Dat leverde ook inhoudelijk een vruchtbare samenwerking op.  

Journalistiek vakmanschap is in ieder geval niet meer genoeg. Wie deze weg met succes wil bewandelen moet zich opstellen als een ondernemer en op zoek gaan naar creatieve samenwerkingsverbanden. Vooral als het om een groot verhaal gaat: een thema met veel verschillende invalshoeken.     

Hoe pak je dat aan?

1. Neem je persoonlijke missie als uitgangspunt

Kies een onderwerp waar je helemaal aan verslingerd bent en waar je goed in bent. Welk verhaal kan en wil je vertellen? Vaak zijn dat hele persoonlijke onderwerpen, die je echt aan het hart gaan. Het is een verhaal van jezelf, niet een verhaal waar je naar toe gestuurd wordt. 

Je bent er persoonlijk door geraakt. Dit is misschien wel de allerbelangrijkste verandering: je verschuilt je niet achter het verhaal, maar je laat je eigen kwetsbaarheid en persoonlijkheid zien.

2. Wees creatief in het zoeken van middelen en kanalen

Nieuwe digitale vormen om verhalen te vertellen buitelen over elkaar heen. Er zijn e-documentaires, longreads, web-omentaires, etcetera. Maar denk ook aan programmaboekjes, workshops, tentoonstellingen, soundtracks of scenario's voor theatervoorstellingen. 

De mogelijkheden zijn eindeloos. Denk daarom multimediaal en denk in series. Losse verhalen zijn namelijk minder interessant dan verhalen die samenhang laten zien en structuren blootleggen.

3. Begin klein en bouw het uit

Wie met een afgebakend project begint en daarin succesvol is, komt vanzelf bij andere verhaalvormen terecht. Zo leidt een succesvol boek vaak tot lezingen of televisieoptredens, waarna je als expert weer ingeschakeld kunt worden voor een vervolgproject. De grote kracht van een verhaal is dat het verder gaat. 

Journalist Leendert van der Valk zette een crowdfundingproject op om een boek met soundtrack te maken over de invloed van voodoomuziek op hedendaagse muziek. Via zijn project  Vodun raakte hij vervolgens betrokken bij een documentaire, theater en een voodoofestival.

4. Ga samenwerkingsverbanden aan

Voor nieuwe vertelvormen op internet heb je niet genoeg aan alleen tekst of beeld, maar gaat het om multimediale producties. Denk daarom aan samenwerking met informatiedesigners, die weten hoe verhalen verpakt worden, zo adviseerde hoogleraar Mark Deuze op de Dag van het Grote Verhaal. Of ga voor inspiratie te rade bij kunstenaars die al veel langer nadenken over multimediale vertelvormen.

5. Vertel opbouwend

Verhalen die het meest gewaardeerd worden zijn verhalen die niet alleen misstanden of complotten blootleggen, maar ook een oplossing bieden (of een oplossingsrichting aangeven). Een verhaal dat een bijdrage levert aan een betere samenleving en hoop biedt. Deze vorm van verhalen maken wordt  constructieve journalistiek genoemd. 

Laat zien tot welke nieuwe inzichten je verhaal of serie zal leiden.

6. Betrek je lezers bij de verhalen

Richt je niet op een doelgroep, maar creëer je publiek en ga in gesprek. Deze dialogen zijn vruchtbaar om het thema te verdiepen en uit te bouwen. Zo vertellen bezoekers van een tentoonstelling verhalen die nieuwe ingrediënten leveren voor vervolgseries. 

Daarvoor moet je niet alleen een geweldige schrijver zijn, maar ook een gespreksleider, zegt Karel Smouter van De Correspondent. "Persoonlijkheden die in staat zijn een discussie naar zich toe te trekken en - als het even kan - naar een hoger plan te tillen."

7. Deel je reiservaringen

Laat niet alleen het eindresultaat zien, maar ook de weg daarnaar toe. Met alle obstakels, miskleunen en successen die daarbij op je pad komen. Een veelgebruikte manier is een blog, waarin de verhalenmakers vertellen wat ze onderweg allemaal meemaken. 

Journalist Ferdi Schrooten hield zijn lezers op die manier op de hoogte van zijn zoektocht naar Nonk Theo. Mogelijkheden genoeg dus om te ontdekken en uit te proberen. Het vraagt vooral lef om eraan te beginnen en er echt voor te gaan staan. 

Ik ben zelf erg enthousiast over deze trend en zie veel kansen voor verhalenmakers. En hopelijk geldt dat ook voor jou: er kan een wereld voor je open gaan!   

Meer informatie

De Vereniging van Onderzoeksjournalisten (VVOJ) heeft op deze pagina alle fondsen op een rij gezet voor journalistieke projecten.

Tips om in actie te komen en je plan uit te voeren vind je op mijn pinterestboard Uitvoeren & Resultaat.

* In dit artikel spreek ik over journalisten, maar veel mogelijkheden zijn ook toegankelijk voor vertellers met een niet-journalistieke achtergrond die hun verhaal de wereld in willen helpen.