Waarom je als schrijver niet genoeg hebt aan ellende

Hoe meer ellende in je verhaal, hoe meer aandacht je stuk krijgt. Maar je lezer komt niet in actie. En als dat wel je doel is, sla je de plank dus mis. 

Tijdens de conferentie Verhalende Journalistiek van afgelopen voorjaar schoof de Amerikaanse journaliste Sonia Nazario van de Los Angeles Times tijdens de lunch bij ons aan, samen met haar uitgever. 

Haar uitgever was een vlotte prater en wilde van alles weten over het werk van mij en de andere tafelgenoten. En Sonia luisterde belangstellend mee, bescheiden lachend. 

Dat zij zelf een grootheid was, ontdekte ik pas toen zij na de lunchpauze het podium betrad. Voor haar reportage over het Hondurese jongetje Enrique uit 2003 ontving ze talrijke journalistieke prijzen, waaronder de Pulitzer Prize.

Verhaal vol ellende

Enrique reisde op een goederentrein van Honduras naar de Verenigde Staten, te midden van hordes vluchtelingen. Hij ging daar zijn moeder zoeken, elf jaar nadat zij zich gedwongen zag haar hongerlijdende gezin te verlaten om in Amerika een baantje te zoeken. 

Om dit verhaal op te tekenen had Sonia een bewonderenswaardige inspanning geleverd. 

Ze volgde twee jaar lang zijn exacte route om de reis verhalend op te schrijven. Een helse tocht, met gevaar voor eigen leven. Ze zat tussen boeven en andere mensen die op allerlei wijzen misbruik maakten van de vluchtelingen. 

Als de dakpassagiers niet op tijd bukten voor een laaghangende tak, kieperden ze van het dak af. 

En dit gold natuurlijk ook voor Sonia zelf. Het schrijnende verhaal maakte een enorme indruk op het publiek van de conferentie. En op mij. Maar niet op de manier zoals ik dat verwachtte. 

Want Sonia liet nog iets anders zien. De vluchtelingen kregen eten aangereikt van mensen die naast de spoorlijn woonden. Arme mensen die bereid waren om hun karige maal met de vluchtelingen te delen. Ze stonden zelfs al klaar om de etenswaren aan te reiken zodra de trein passeerde. 

Het was niet alleen doffe ellende bij die trein, maar er was ook medemenselijkheid. 

En juist dat medeleven in die vreselijke omstandigheden was wat ons zo geweldig aansprak in dit verhaal. 

Verbijstering. Het laat geen enkele lezer onberoerd. Maar dit is niet het enige. Aan het einde van het verhaal kun je als schrijver het beter over een andere boeg gooien. Laat zien dat er licht gloort aan het einde van de tunnel. Kijk maar naar de filmindustrie: succesvolle films hebben niet voor niets altijd een happy end.

Dat heeft alles te maken met de werking van ons brein

Ons primitiefste brein, ook wel het reptielenbrein genoemd, is alert op negatieve boodschappen. Het komt dan namelijk direct in actie en vertelt ons: pas op, er gebeurt iets gevaarlijks! 

Dat kan niet anders: we hebben die reactie nodig om te overleven in levensbedreigende situaties.     

Voor alarmerend nieuws geldt iets soortgelijks. Het is goed om je publiek alert te maken. Het maakt lezers bewust van een misstand.

Wie wil overtuigen, maakt het probleem eerst erger.

Dat is echter niet genoeg als je lezers daadwerkelijk in beweging wilt brengen. Mensen komen niet in actie als ze alleen gevaar of ellende zien. Lezers zijn - onbewust - dan voornamelijk bezig met overleving. In reptielentermen: ze staan in de stand van vechten, vluchten of bevriezen.

Onmacht helpt niemand verder

Belicht daarom ook positieve kanten. Vertel hoe het probleem is opgelost of welke perspectieven er gloren. Laat zien welke stappen ze concreet kunnen ondernemen. En hoe de toekomst er daardoor veel beter uit kan zien. 

Je publiek ontvangt dan vanuit het brein een beloning in de vorm van een natuurlijk pepmiddel: de lichaamseigen drug dopamine. Deze stof geeft ze een mild gevoel van euforie. Net als na een geweldige film. Kijkers voelen zich geïnspireerd en in staat om in beweging te komen.

Geef daarom ook hoop

In 2006 bracht Sonia het verhaal van Enrique uit in boekvorm onder de titel Enrique’s Journey. 

Dit boek is nu een standaardwerk op Amerikaanse universiteiten, stimuleert hulpprojecten in Honduras en heeft tot talrijke discussies geleid over de houdbaarheid van immigratiewetten. Dat is nog eens verhalende journalistiek met impact. 

Als je wilt dat jouw verhaal iets teweeg brengt en beklijft, sluit dan af met een positieve emotie. 

Laat je lezer vreugde, geluk en perspectief ervaren. Geef hoop dat er veranderingen mogelijk zijn.