Beter waarnemen in zes slimme stappen
Verliefd worden op het allereerste idee dat je binnenvalt, dat is een gemiste kans. Zes tips om creatiever te worden met beter waarnemen.
Iemand vertelt je een verhaal over zijn schoonmoeder die een nieuwe heup krijgt. Of over een vakantie die helemaal in het water viel. Jij denkt: o ja, ik heb ook zoiets meegemaakt.
En eigenlijk luister je al niet meer. In gedachten bereid je je reactie voor en bedenk je mogelijke oplossingen.
Snel oordelen is een supermenselijke reactie.
Je hersenen doen er alles aan om zo zuinig mogelijk met energie om te springen. Zodra je brein een patroon herkent, voer je de bijbehorende reacties uit. Met dit mentale lopende-bandwerk lever je meteen de bijbehorende ideeën aan.
Maar daardoor mis je ook veel.
Je krijgt niet alleen slechts oppervlakkig mee wat de ander eigenlijk zegt, maar je sluit ook de deur voor andere mogelijkheden of nieuwe perspectieven.
Onze hersenen zijn als een Grand Canyon: hoe vaker we dezelfde gedachte denken, hoe ingesletener ze raken. Door elke keer hetzelfde patroon te volgen, raak je dus steeds verder gevangen in dezelfde groef.
Wil je beter waarnemen en daardoor creatiever zijn?
Dan moet je juist die neiging tot snelle patroonherkenning onderdrukken. Doelbewust. Want als je anders en vooral dieper waarneemt, verandert de kwaliteit van je ideeënproductie namelijk mee.
Voor de beste creatieve resultaten is het juist van groot belang om (langer) in onzekerheid te verkeren. Hoe beter je je oordeel uit weet te stellen en te accepteren dat je het (nog) niet weet, hoe groter de kans dat je oplossing daadwerkelijk aansluit bij het vraagstuk en je betere keuzes maakt.
Zes manieren voor beter waarnemen en langer je oordeel uitstellen:
1. Beter waarnemen: erken dat je het (nog) niet weet
We denken al snel dat we weten hoe de ander iets heeft ervaren, wat de ander denkt en voelt. Maar de ander is een andere persoon dan jij, heeft zijn eigen gedachten, klachten, gevoelens et cetera.
En ook al heb jij óók rugklachten, een kind met dyslectie en een neiging tot perfectionisme, dat betekent nog niet dat je weet wat de ander meemaakt.
DOEN: Vul het niet voor een ander in.
Luister naar echte verhalen van echte mensen. Bouw suddertijd in. En sta jezelf toe langer in onzekerheid te verkeren hoe een situatie in elkaar steekt.
2. Beter waarnemen: deep listening
Ons brein ziet heel snel patronen. Erg nuttig als er een beer op je afstormt en je razendsnel moet handelen. Maar in een complexe wereld die helemaal niet zo doorzichtig is, gaan die gedachtetreintjes ook met ons op de loop.
We laten ons ook graag foppen door verhalen die direct een verband leggen tussen oorzaak en gevolg. En daarmee doen we onszelf tekort. En onze ideeën dus ook.
DOEN: Neem eerst goed waar en luister goed voordat je met een reactie, oordeel, interpretatie of oplossing komt.
Een veelgebruikte term hiervoor is deep listening. Daarbij gaat het om méér dan luisteren alleen. Je bent niet alleen stil, maar je bent ook alert aanwezig om te observeren wat er eigenlijk gebeurt.
Al je voelsprieten doen mee. Daardoor sta je open voor andere mogelijkheden, en merk je ook minder voor de hand liggende dingen op.
Denk maar eens aan de voelbare energie in een ruimte, de verbintenissen tussen mensen, de dingen die niet gezegd worden, ideeën die nergens in lijken te passen en dus blijven in het luchtledige blijven hangen...
Vanaf dat punt kun je ontdekken wat er werkelijk onder de oppervlakte verborgen zit. En vandaaruit kun je naar andere wegen zoeken om verder te komen.
3. Beter waarnemen: alledaagse mindfulness
Sta dagelijks bewust stil bij de informatie die je via je zintuigen tot je neemt. Je komt dan uit de snelle-actie-modus en raakt in een ontvankelijke stemming.
DOEN: Zet meerdere keren per dag doelbewust je zintuigen in om alledaagse dingen waar te nemen.
Gebruik uiteenlopende aanleidingen om je aandacht ergens op te vestigen, van een verkwikkende douche tot een opkomende zon. De druppels in de douche. De geuren. De ochtendzon die naar binnen valt. De bloemen die zich openen.
Ook bewegen, een museum bezoeken of naar geluiden luisteren zijn manieren om andere informatie te verzamelen dan gebruikelijk. Dat verrijkt de kwaliteit van je waarnemingen enorm.
4. Beter waarnemen: stel goede vragen
Niet alleen goed observeren helpt je verder, maar ook het stellen van goede vragen. Ga als een Rupsje Nooitgenoeg te werk, want iedere vraag levert je nieuwe informatie op. Vaak zijn dat dingen waar je zelf niet aan gedacht had.
DOEN: Zeg vaker: ik vraag me af...
Met deze formulering sta je jezelf toe dat je het niet weet. Je luistert daardoor makkelijker naar wat de ander werkelijk te zeggen heeft. En daarvoor is natuurlijk ook enig geduld nodig, want je moet eerst luisteren voordat je een mooie les meekrijgt in een verhaal.
5. Beter waarnemen: graaf dieper
Leonardo da Vinci wilde de dertien personages van het Laatste Avondmaal naar levensechte mensen schilderen. Hij had al twaalf voorbeelden gevonden, maar de ideale Judas kon hij nergens vinden.
Een jaar lang hing hij iedere dag rond op de markt, in de gevangenis en in bordelen om geschikte modellen te spotten. Hij struinde dagelijks de hele stad af, maar het lukte hem niet een gezicht te schilderen dat het verraad van Judas in één oogopslag duidelijk maakte.
Hoewel zijn opdrachtgevers enorm ongeduldig werden, nam Leonardo zeer uitgebreid de tijd om de juiste ingrediënten te vinden voor zijn schilderwerk. Als je het resultaat van zijn deep research bekijkt op het schilderdoek, zie je met eigen ogen dat hij daarin uiteindelijk buitengewoon goed geslaagd is.
DOEN: Vraag jezelf vaker af of je jezelf genoeg ruimte hebt gegeven om te schatgraven.
Zijn je gegevens rijk genoeg? Heb je er lang genoeg mee rondgelopen om de gegevens op je te laten inwerken? Ben je echt onder de huid gekropen van de mensen die met een vraagstuk kampen, voordat je tot een oplossing komt?
Juist omdat we zo vaak niet weten wat ons te wachten staat, wat anderen van ons verwachten of wat de toekomst ons brengt, is het belangrijk om op je gemak te zijn met het onbekende. En die onzekerheid te verdragen.
6. Beter waarnemen: zoek naar voordelen
Iets gevaarlijks, ongezonds of smerigs: we wijzen het al snel af. Vaak uit een soort instinctieve reactie om onheil af te weren. Begrijpelijk, want zo zijn onze hersenen geprogrammeerd.
Maar wat als je nog eens goed kijkt naar een verwerpelijke situatie en het nader onderzoekt? Zitten er misschien ook voordelen aan? En wat als je die voordelen kunt uitvergroten en inzetten voor iets beters?
DOEN: Zoek naar de positieve kanten van iets dat je negatief beoordeelt.
Zelf riep ik laatst uit dat ik beslist niet wilde wonen in een klamme donkere grotwoning, die we onlangs op onze reis in Italië bezochten. Kijkend naar de voordelen schoten me toch wel wat pluspunten te binnen.
De grotwoningen zijn stevig, flexibel uit te breiden (want verder uit te graven), koel in de snikhete zomers, stil, compact, et cetera. Het element ‘flexibel uit te breiden’ kon zelfs een interessant aanknopingspunt vormen voor een nieuw gedachtespoor: wat als een ander huis flexibel uit te breiden is...?
Dit is een techniek om op creatieve wijze problemen op te lossen: niet meteen afwijzen, maar elementen destilleren die iets goeds op kunnen leveren en daarop voortbouwen.
Vaak kom je dan tot nieuwe oplossingen, omdat je andere denkpaden bewandelt.
En daarmee kom je niet automatisch in die Grand Canyon van denkroutines terecht.
Beter waarnemen, het gaat je veel opleveren.