De moord op de Oostenrijkse troonopvolger Frans Ferdinand in Serajevo luidde onontkoombaar de Eerste Wereldoorlog in. Het kleurrijke stel gaat scheiden, maar iedereen zag al dat ze niet bij elkaar pasten. En na de neergang van de DDR moest de Berlijnse Muur wel vallen.
Kloppende verhalen, maar allemaal wel pas achteraf. We hebben de neiging om allerlei losse gebeurtenissen aan elkaar te knopen.
Want ons brein houdt van verbanden, zeker als er ook nog een emotionele snaar wordt aangeslagen.
'De prins kust de prinses' is een mededeling, 'de prins redt de prinses met een kus van een eeuwenlange slaap' is een verhaal. Verhalen structureren de werkelijkheid en brengen orde in de chaos van ons leven.
We verbinden selectieve feiten
Tegelijkertijd dienen we deze voorliefde van ons brein ook te wantrouwen. We hebben helaas de neiging om selectieve feiten aan elkaar te knopen.
We willen namelijk een zinvolle eenheid ervaren. Wat niet in die eenheid past, laten we gewoon weg. We verbinden simpelweg alleen de elementen die een betekenisvol geheel vormen, net zoals we vroeger in een kindertijdschrift plaatjes creëerden door de losse stippen met elkaar te verbinden.
Dat kan behoorlijk verraderlijk zijn.
We zien bijvoorbeeld drie gebeurtenissen die op een soortgelijke manier verlopen zijn. Stel dat er drie kinderen in korte tijd in een zwembad bijna verdronken zijn. Daar destilleren we gemakkelijk een wetmatigheid uit: 'dit zwembad is erg gevaarlijk voor kinderen'.
Al snel vertellen we het aan elkaar door. Terwijl het een bewijsvoering van niks is.
We doen het ook met ons eigen levensverhaal. We vertellen bijvoorbeeld hoe een reeks ogenschijnlijk onlogische keuzes ons toch op onze bestemming bracht. Maar wederom doen we dat allemaal achteraf.
Waarom gaan verhalen met ons op de loop?
Dat komt omdat verhalen, vanuit evolutionair oogpunt gezien, enorme voordelen hebben. Om iets te leren moeten we gewoonlijk zelf iets ervaren. Maar het is onmogelijk om door persoonlijke ervaring alle kennis te verwerven die we nodig hebben om te (over-)leven.
Door naar een verhaal te luisteren, krijgt de luisteraar cruciale informatie doorgegeven zonder zelf allerlei risico's te lopen. Er is bovendien slechts een minimale inspanning voor nodig.
Verhalen glijden gemakkelijk ons geheugen in
Voor het brein zijn verhalen bovendien erg handzaam: ze hebben vaak dezelfde opbouw, herkenbare hoofdpersonen en vaste patronen. Dit verhaalformat maakt ze erg toegankelijk en gemakkelijk in het gebruik: ze glijden in uitgesleten gleuven in ons brein en laten zich gemakkelijk onthouden en doorvertellen.
Maar hoezeer verhalen ook ons verleiden, verhalen geven een selectieve blik op de werkelijkheid.
Laat je gerust beroeren door verhalen.
Als het om onschuldige verhalen gaat, kan dat ook helemaal geen kwaad.
Maar bij sterke verhalen, de zogeheten 'urban legends' is het wel oppassen geblazen. Net zoals bij verhalen over zaken die eigenlijk te mooi klinken om waar te zijn.
Blijf erop alert dat je op zijn minst een sterk vereenvoudigde weergave van de werkelijkheid te horen hebt gekregen.
