Gebruiksaanwijzing voor emoties in waargebeurde verhalen

Niets is lastiger dan te schrijven over emoties. Als je het te zwaar aanzet, produceer je een tranendal dat eerder op iemands lachspieren werkt. Ben je te spaarzaam met emoties, komt de diepere laag van het verhaal niet over het voetlicht. 

Een van de meest emotionele filmfragmenten van de afgelopen twintig jaar is de openingsscène van de animatiefilm Up, dat het huwelijksleven van Carl en Elly in een notendop voorbij laat komen. In 4,5 minuut ga je als kijker van een glimlach naar verwondering en medeleven. 

Heel wat volwassen kijkers raken ontroerd door dit fragment, dat geprezen wordt als een meesterlijk voorbeeld van emotionele storytelling. 

In artikelen, reportages, tv-programma's en reclames: overal komen we emoties tegen. Verhalen over blijdschap, angsten, woede en verdriet zijn universeel en boren een diepere laag aan bij mensen.

Emoties leiden tot betrokkenheid en brengen mensen werkelijk in beweging. 

Iedereen is bovendien geïnteresseerd in menselijke emoties: zo zijn we biologisch geprogrammeerd. 

Tegelijkertijd worden emoties gemakkelijk goedkoop en plat, zeker nu in onze beeldcultuur te pas en te onpas onze gevoelens bespeeld worden om de aandacht te trekken. 

Emoties moeten authentiek zijn en niet aangezet. Dan pas zijn ze ook geloofwaardig. 

Voor schrijvers is het niet gemakkelijk de goede balans te vinden bij emoties.

Een gerenommeerde auteur als Renate Dorrestein heeft er bijvoorbeeld lang mee geworsteld. In haar eerste boeken was ze zo benauwd om voor sentimenteel versleten te worden, dat ze zich verre hield van emoties, zo vertelt ze in haar handboek Het geheim van de schrijver. 

Zodra het gevoelig dreigde te worden, vielen haar personages in het water of deden iets anders geks. 

Ter geruststelling: als het over het schrijven over je eigen gevoelens gaat, kun je de plank nauwelijks misslaan. Geen grotere expert over je eigen gevoelsleven dan jezelf. 

Schrijf je over de emoties van anderen? 

Daarbij geldt een belangrijke richtlijn: Less is more. 

Een verhaal dat sec opgeschreven is, komt dieper binnen dan een verhaal waarin de schrijver alles benoemt en emoties zwaar aanzet. 

Drie tips:

Beter omgaan met emoties: benoem niet alles

Op dramatische momenten in hun verhaal zorgen grote romanschrijvers voor zo min mogelijk geluid. 

Lees maar eens de zelfmoordscène van Emma Bovary in het boek Madame Bovary van Gustave Flaubert. Suggesties die tussen de regels door gedaan worden, geven verhalen extra kracht. Diepe emoties schuilen namelijk vaak in wat er níet gezegd wordt. 

In het boek Taskforce Uruzgan van Noël van Bemmel (Meulenhoff, 2009) vertellen militairen over hun ervaringen in Afghanistan. Luitenant Silvy Toele krijgt in Uruzgan te horen dat haar moeder in Nederland kanker heeft. Daar zegt ze geen woord over tegen haar collega’s. In plaats daarvan vertelt ze:

“Ik stel voor om ijskoffie te halen bij die nieuwe koffietent van de Canadezen, Tim Horton. We noemen die tent altijd Tim Horney.”

De onderkoelde reactie met die typerende soldatenhumor, dat zegt de lezer genoeg.

Tell, don’t yell

Vertellers gebruiken vaak zinnen als 'Dat heeft diepe indruk op mij gemaakt' of ‘Toen kreeg ik de tranen in mijn ogen’ als ze over een emotionele gebeurtenis praten. Laat dit soort zinnen in de uitgeschreven versie van het verhaal zo veel mogelijk achterwege. 

Laat liever de lezer meevoelen waaróm het diepe indruk heeft gemaakt op de hoofdpersoon. Geef een feitelijke beschrijving van de gebeurtenissen. Hoe feitelijker je iets beschrijft, hoe meer impact.    

Gebruik eigen beelden om emoties weer te geven

Verhalen over heftige gebeurtenissen zitten vaak vol clichés. Vind zoveel mogelijk eigen beelden om algehele ontreddering of geluk te vatten. 

De kunst is om in twee of drie zinnen met originele bewoordingen de wanhoop of de vreugde te beschrijven.

“Richt de juiste emotie op de juiste persoon, op de juiste plaats, op het juiste moment en in de juiste mate." - Aristoteles

Een hele kunst, maar daarin zit ook de uitdaging.

Succes.