We kijken altijd met een bepaalde bril naar de wereld om ons heen. Daarbij hebben we altijd een keuzevrijheid voor ons eigen perspectief: we kunnen zelf bepalen hoe we naar de wereld en ons leven kijken.
Een paar jaar geleden belde ik aan bij een huis in Dokkum voor een interview. Twee vriendelijke 75-plussers deden open en informeerden of ik een goede reis had gehad.
Jazeker, maar het was wel een lange trip geweest: vanuit mijn woonplaats Den Haag had het me per trein en bus 3,5 uur reistijd gekost.
Oh, zeiden ze, ze pakten zelf liever de auto. En ze vonden het niet erg om een stukje te rijden. Als ze op zondagmiddag er even uit wilden, gingen ze wel eens een kop koffie drinken bij hun familie in Alphen aan den Rijn.
Juist.
Op dat moment kreeg ik het gevoel dat de afstand tussen Dokkum en de Randstad heel wat kleiner was dan omgekeerd.
Afstand is een kwestie van perspectief
Het hangt ervan af welke bril je bewust of onbewust opzet om op een bepaalde manier naar een deel van de werkelijkheid te kijken.
De oogarts ziet ogen die scheef staan. De hovenier ziet overal struiken die gesnoeid en bewaterd moeten worden. De hondenhater hoort overal honden blaffen.
Ook de woorden die je kiest, geven aan welke bril er op je neus staat. Het is een frame, dat dienst doet als een zaklamp: het stuurt wat we wel en niet zien.
- Vluchteling of gelukszoeker
- Tussen twee banen in of werkloos
- Efficiency-slag of meer tijd om aan de patiënt te besteden.
We hebben altijd een keuze
We hebben ook mogelijkheden om van frame te wisselen. Of, anders gezegd, om een ander narratief (een verhalende zin om betekenis te geven) te maken.
Het beroemde – en zeer inspirerende – voorbeeld werd daarbij gegeven door Viktor E. Frankl. Hij was een Oostenrijkse psychiater en overleefde in de oorlog diverse concentratiekampen.
In deze kampen zag hij hoe de meeste medegevangenen er nauwelijks in slaagden om in de erbarmelijke omstandigheden overeind te blijven. Ze leden onder het gebrek aan slaap, onvoldoende voedsel en enorme stress.
Maar er waren ook een paar gevangenen die rondliepen om anderen te troosten en op te vrolijken. Na de oorlog deed Frankl verslag van zijn kampervaringen. In zijn boek De zin van het bestaan schrijft hij:
"Hun aantal was wellicht klein, maar toch hebben deze mannen overtuigend bewezen dat één ding de mens niet kan worden ontnomen: de allerlaatste menselijke vrijheid - de keuze om onder alle omstandigheden zijn eigen houding te bepalen en zijn eigen weg te kiezen."
Volgens Frankl heeft iedereen de menselijke vrijheid om te kiezen. Iedereen kan je pijn doen, maar je bent zelf degene die bepaalt of het je raakt. Die keuzevrijheid is onze grootste kracht, ook in de meest slechte omstandigheden die je maar kunt voorstellen.
Je kunt huilend of lachend naar de gaskamer geleid worden. Je hebt altijd een eigen keuzemogelijkheid om naar de wereld te kijken. Frankl zegt daarmee ook dat iedereen kan kiezen voor zijn eigen script.
Een nieuwe werkelijkheid
Steeds meer realiseer ik me hoe belangrijk het verhaal is dat we onszelf vertellen. Wat er echt gebeurt doet er niet zoveel toe. Wel onze eigen keuze over wat er gebeurt. En de mogelijkheden die er ontstaan als je je verhaal anders vertelt. Dat geeft hoop, zoals dit citaat op de Berlijnse muur zo krachtig weergeeft:
Viele kleine Leute die in vielen kleinen Orten viele kleine Dinge tun, können das Gesicht der Welt verändern.
Opschrift op de Berlijnse Muur (auteur onbekend)
Let op het beginpunt
Als er iets onverwachts gebeurt, wees dan alert. Dit is namelijk het moment dat je verhaal gevormd wordt in je gedachten. En dit is ook precies het moment dat het verhaal je kan bemoedigen of dat je je een slachtoffer gaat voelen.
Verhalen helpen je om opnieuw te kiezen en laten zien dat er ook andere keuzes mogelijk zijn. Ze reiken andere perspectieven aan. En dat nieuwe verhaal begint met het zien van een nieuwe werkelijkheid.
Een narratief bestaat uit een of twee zinnen over een wens of verandering, waarmee we betekenis delen, doorgeven, aanpassen en uitdragen. Het is een formulering van de werkelijkheid, bedoeld om ook anderen op die manier te laten kijken. Een narratief schetst een prikkelend toekomstbeeld om anderen bij een idee of missie te betrekken.
Het is bedoeld als een inspirerend kader waarbinnen allerlei betrokken mensen hun eigen verhaal kunnen creëren. De individuele verhalen die daaruit voortkomen, versterken de geloofwaardigheid van het narratief.
In enkele blogs verken ik wat een narratief precies is, hoe je het maakt en hoe je met een narratief vorm kunt geven aan een veranderende werkelijkheid.
Dit is de tweede aflevering.
Deel 1: Werken aan een nieuw verhaal (1)
