Een psychologische 'wet' zorgt ervoor dat we via verhalen direct geraakt worden in ons emotionele brein. Als je verhalen inzet, is het handig om die universele wetmatigheden te begrijpen.
Het lelijke eendje, de kleinste uit het grote gezin of de onderdanige stiefzus: in sprookjes zijn de hoofdpersonen vaak miserabele figuren aan de onderkant van de statusladder.
Zij krijgen vaak hulp van een petemoei, een toverwezen of een andere magische held om hun doel te bereiken. Vaak ontdekken ze hun onvermoede krachten om obstakels te overwinnen.
De kleinste blijkt bijvoorbeeld uitzonderlijk slim te zijn, zoals Klein Duimpje. Als je zelf niet perfect bent – en voor wie geldt dat niet – is dat aangenaam om te lezen.
Deze verhaallijnen geven ons namelijk hoop.
Ook als je niet superbegaafd, behendig of overweldigend mooi bent, kun je uiteindelijk goed terecht komen. In de verhalen die we elkaar in het dagelijkse leven vertellen, is de onderliggende boodschap vaak hetzelfde: maak gebruik van hulptroepen, geloof in jezelf en zet door. Want dan komt het goed.
De wet van contrast
Vertellers hanteren hierbij een universele wet: de wet van contrast. Er moet eerst iets miserabels zijn, voordat er iets positiefs uit voort kan komen.
En hoe groter dat contrast, hoe beter we het onthouden.
En dat brein, daar draait het in dit geval om. Ons geheugen krijgt zoveel informatie te verwerken, dat er een scherpe selectie plaats moet vinden. Alledaagse dingen die we al kennen, blijven niet hangen. Maar als we iets zien dat bizar, schaamteloos, ongehoord, fantastisch of totaal verwerpelijk is, gebeurt dat wél. Tegenstellingen helpen daarbij.
De peak-end-rule van Kahneman
De beroemde psycholoog Daniel Kahneman heeft een theorie ontwikkeld over de wijze waarop we gebeurtenissen na afloop beoordelen en welke rol emoties daarbij spelen: de peak-end rule.
In deze theorie gaat het niet alleen om contrast, maar ook om de juiste volgorde van positieve en negatieve ervaringen. Want volgens deze regel zijn er twee bepalende factoren voor de waardering van een gebeurtenis. Allereerst is onze ‘piekemotie’ van belang. Die kan heel positief of heel negatief zijn, als we maar een duidelijke emotie voelen.
De tweede bepalende factor is hoe de gebeurtenis uiteindelijk is geëindigd.
Als je vakantie twee weken lang aangenaam is geweest zonder uitschieters, blijft dat nauwelijks hangen in je geheugen. Maar heb je een topbeleving gehad op de terugreis terwijl de rest van de reis matig was, dan zul je je hele vakantie achteraf gezien als een supertrip ervaren.
Een voorbeeld op een ander vlak is je bezoek aan een organisatie waar je af en toe mee te maken hebt, zoals de gemeente. Word je vriendelijk en efficiënt geholpen door de ambtenaren, dan heb je waarschijnlijk weinig uitgesproken herinneringen aan de gemeente.
Maar gaat het een keer grandioos mis (een negatieve piekervaring), dan zul je daar achteraf aan diverse mensen over vertellen. Weet de gemeente vervolgens de klacht op een voortreffelijke manier te verhelpen, dan beleef je een piekemotie op het einde.
Uiteindelijk zul je ondanks de negatieve ervaring een uitgesproken positief gevoel eraan overhouden.
Een goede klachtbehandeling levert vaak de meest loyale gebruikers op. 
Eindig het verhaal met hoop
Het positieve eind is in de theorie van Kahneman een vereiste. De gehele beleving moet wel 'happy' eindigen om uiteindelijk positief herinnerd te worden. Ook hoop speelt daarin een grote rol. Hoop is een verlangen naar een betere toekomst waarvoor we bereid zijn ons in te zetten. In deze hoop schuilt een sterk motiverende kracht: hoe ellendig ook, er is een uitweg mogelijk. Er zit dus een geweldige communicatieve kracht in ervaringen met grote contrasten: in sprookjes, maar ook in verhalen om bijvoorbeeld een noodzakelijke verandering in ons gedrag onder de aandacht te brengen.
Lever een contrast met een verrassende wending
Kortom: deel niet louter positieve ervaringen, want bij gebrek aan contrast blijven die niet hangen in ons geheugen. Verhalen waarin alleen successen gedeeld worden, beklijven gewoon niet. Net als verhalen vol lofgetrompetter.
Mensen onthouden wél de hoogtepunten, de dieptepunten en het einde.
Breng dus contrast aan in je verhaal en bied een verrassende wending. En zorg dat er aan het einde iets jofels gebeurt.
