Zo vind je een goede metafoor

De burger centraal’ of 'klantgerichter werken': weinig inspirerend en slaapverwekkend. Een metafoor spreekt tot de verbeelding en zet aan tot meer creativiteit. Hoe kom je aan een goede metafoor voor verhalen?

Een goede metafoor is een vorm van beeldspraak, waarbij je een (abstracte) situatie vergelijkt met een beeld of een verhaal.

Dat werkt een stuk makkelijker in het overbrengen van de betekenis. Bovendien doorbreek je bestaande denkpatronen.

Wanneer je je onderwerp beeldend maakt, vang je onmiddellijk de aandacht van het brein. 

Dat kan op allerlei manieren de creativiteit weer aanwakkeren. Door vanuit een ander perspectief te kijken kom je tot andere woorden en en misschien ook wel andere daden.

Enkele voorbeelden van metaforen

• Een klein vonkje van enthousiasme werd een enorme bosbrand met internationale ambities.
• Hij heeft geen gat maar een krater in zijn hand.
• Je wilde een ladder opklimmen, maar elke keer zette je hem tegen een verkeerde muur.

Wat zijn de voordelen van metaforen?

Een goede metafoor is verrassend en meteen duidelijk. Je verbindt iets nieuws aan wat de lezer al kent. Voordat je lezer afhaakt over die nieuwe onbekende kwestie heb jij zijn aandacht al gevangen.

Dingen die we moeilijk onder woorden kunnen brengen, kunnen we door metaforen toch communiceren: we kunnen het onbekende uitdrukken in taal van het bekende. Ook kan een metafoor helpen om een harde boodschap op een zachte manier te verpakken.

Lezers onthouden beelden gemakkelijker dan woorden. Dat gebeurt helemaal als de metafoor een emotioneel beeld oproept: vuurzee, knuffelcontact, bloeddrukverhoger.

Door de metafoor krijgen lezers een nieuwe blik op het vraagstuk. Je kunt ook zeggen: een metafoor dwingt lezers op een bepaalde manier te kijken. Hierdoor komen ze ook tot andere gedachten en vaak ook tot diepere inzichten.

Daarnaast helpen goede metaforen om een boodschap inspirerender en beter deelbaar te maken. Ze doen dienst als ijsbrekers en hebben overtuigingskracht. Teksten, films en ander materiaal worden er vaak een stuk vrolijker en speelser van.

Voorbeeld: flowen op een golf

Bij het schrijven van een nieuwe song gaan muzikanten samen aan de slag om het kernidee te pakken te krijgen. Daarbij geldt de spelregel om zo lang mogelijk op dat kernidee te flowen. Net als een surfer helemaal zijn moment pakt op een goede voorbij rollende golf. Ook opmerkelijk: ideeën zijn niet heilig voor songwriters. Want een idee is maar een idee. Als iemand anders een betere heeft, gaan muzikanten daarop verder. Net als surfen: er komt altijd weer een nieuwe golf. 

Hoe kom je aan een goede metafoor?

Je komt een geschikte metafoor op het spoor met een minibrainstorm.

• Zoek bijvoorbeeld tien woorden die bij jouw thema of ambitie passen. Denk aan je lievelingskleur, je favoriete dier, sport, geboorteplek, etc.
• Zijn die woorden te koppelen aan iets uit je werk?
• Past ergens een anekdote of voorbeeld bij? Wat roepen de woorden voor beelden op? Gebruik deze details om je metafoor in te kleuren.
• Ken je een verhaal dat voor iets groters staat?

Een goede metafoor klopt tot in de details

De uitwerking van je metafoor moet kloppen. Tot in de puntjes. Let erop dat je metafoor in alle details klopt bij wat je over wilt brengen. Zo niet, dan sla je de plank alsnog mis (ook een metafoor).

Enkele goede voorbeelden:

We hebben allemaal onze blinde vlekken. Hoe ziet jouw dodehoekspiegel eruit?

Elk punt in de geschiedenis is een kruispunt. Er leidt een weg naar het verleden en er gaan vele wegen naar de toekomst.

Beperk je tot één metafoor, want anders kan je stuk gemakkelijk ontsporen. Het roept verwarring op. En verwarring stichten, dat wil je juist met de inzet van metaforen voorkomen.

Haal metaforen uit bestaande voorbeelden

Je kunt royaal putten uit bestaande voorbeelden, want er zijn metaforen die in bepaalde situaties altijd van pas komen.

• Zo is de reis een veelgebruikte metafoor om een proces in beelden te vatten.
• Ontwikkelingen zijn te vergelijken met alles wat groeit en bloeit.
• Een strategie kun je vergelijken met schaken.
• Om menselijk gedrag te duiden kunnen we heel vaak vergelijkingen vinden bij dieren.
• Zakendoen is handig te verbeelden met begrippen uit de oorlogsvoering (ja dat klinkt wat eigenaardig, maar er zijn veel overeenkomsten.)

Voorbeelden voor goede metaforen:

# Een proces is een reis

• De verkeerde afslag
• Mijlpalen
• Ongebaande paden
• Navigeren
• Nieuwe koers
• Reisgenoten
• De aankomst
• Het schip dat uitvaart en weer terugkeert in de veilige haven

# Een ontwikkeling is groei

• Laaghangend fruit
• Zaadjes planten
• Onkruid wieden
• Water geven
• Snoeien
• Tot bloei brengen
• Eerst zaaien, dan oogsten

# Zaken doen is oorlogsvoering

• Campagne voeren
• Voor de troepen staan
• Marktaandeel veroveren
• In de vuurlinie
• Frontsoldaten

# Gedrag vind je bij dieren

• Vogelzwermen
• Zwarte schapen
• Makke schapen
• Trouw als een hond

# Obstakels zijn vaak te vinden in sprookjes en mythen

• De grote boze wolf
• De zevenkoppige draak
• De minotauros
• De langdurige zwerftocht van Odysseus

# Een zware activiteit is bergbeklimmen

• Basiskamp
• Expeditie
• De top halen
• De afdaling

# Een verbetertraject als een verbouwing

• Alleen de plinten moeten er nog op
• De fundering klopt niet

Maak je eigen metafoor

Het mooist is om je eigen metaforen te creëren. Metaforen kunnen namelijk gemakkelijk clichés worden: paadjes die zo vaak belopen zijn dat ze uitgesleten zijn geraakt (en dat is een cliché over een cliché!). Dan missen ze hun verfrissende werking.

Denk bijvoorbeeld aan de automatische piloot. Niemand die daadwerkelijk nog een piloot voor zich ziet.

Een nieuwe metafoor vind je vaak in je eigen leven. Je bent bijvoorbeeld helemaal verslingerd aan tango-dansen. Dan is die dans zelf misschien wel een prachtig beeld om de kern van je werk te raken.

Spreker en auteur Jaap Bressers bedacht een prachtige metafoor die rechtstreeks afkomstig was uit zijn eigen leven: Carlosmomentjes.

Een goede metafoor inspireert

Zoals een mooie uitspraak die ik laatst van bergbeklimmer Katja Staartjes hoorde in de podcast van Ben Tiggelaar. Daarin trok ze deze vergelijking, die moeiteloos een metafoor kan zijn voor samenwerking aan een groot riskant project:

"Op de top van de berg ben je pas op de helft. Op de terugweg zijn de meeste ongelukken. Je bent kapot als je af gaat dalen. Daarom moet je bij de beklimming altijd zorgen dat je voldoende energie overhebt voor de terugkeer. Pas je als je veilig beneden bent, is de beklimming geslaagd."

Zo zijn er voor heel wat situaties in organisaties een goede metafoor te vinden die slim is én tot de verbeelding spreekt.