We delen allemaal verhalen hoe we naar de wereld kijken. Daarbij hebben we een grote verantwoordelijkheid om de juiste verhalen te kiezen. Verhalen over veerkracht en hoop houden ons op de been.
Wat er nu gebeurt rondom de uitbraak van het coronavirus, is precies zoals in de film, zegt een vriendin. Ze doelt op de rampenfilm Contagion uit 2011, dat op een bijna documentaire-achtige manier de uitbraak van het fictieve MEV-1 virus volgt.
Het is inderdaad een verhaal dat bizar dichtbij komt. Na een zakenreis naar Hong Kong voelt de Amerikaanse Beth zich niet zo lekker.
Haar ‘griepje’ blijkt een besmetting met een dodelijke virus te zijn, dat zich razendsnel verspreidt als gevolg van intensief reisgedrag over de hele wereld.
Terwijl het aantal slachtoffers van het virus snel stijgt, proberen wetenschappers uit alle macht een geneesmiddel te vinden.
Ondertussen breekt er massale paniek uit, die nauwelijks beheersbaar blijkt.
Nothing spreads like fear, luidt de ondertitel van de film.
In deze bloedstollende filmplot herkennen we meteen de uitputtende strijd tegen een verraderlijk virus dat ons plotseling heeft overvallen en ons leven in de war heeft geschopt.
Ook wij proberen met man en macht besmettingen te voorkomen, bescherming te zoeken en razendsnel een vaccin te vinden.
Bij het NOS Journaal kunnen we dag na dag deze strijd tegen covid-19 volgen, maar dan in het echt.
Iedere dag krijgen we de nieuwste cijfers over het aantal besmettingen en het aantal beschikbare bedden op de intensive care, alsof het een spannend vervolgverhaal is. De vergelijking met films en andere verhalen is niets nieuw.
In tijden van onzekerheid zoeken we houvast bij frames die we al kennen.
Behalve de vergelijking met rampenfilms zijn er ook vergelijkingen met andere oude verhalen.
In de tv-uitzending Virus Vergezichten van Tegenlicht werd een verwijzing gemaakt naar de plagen van Egypte, onderdeel van het eeuwenoude Exodus-verhaal uit de Bijbel. De helse branden in Australië, de sprinkhanenplaag in Afrika en nu dit geniepige virus: de gebeurtenissen rondom corona passen precies in deze oude narratieve bedding.
Er zitten echter grote risico’s aan deze narratieven.
De meeste narratieven (zoals dit soort frames genoemd worden) zijn namelijk gebouwd op strijd en oorlogsvoering.
Met een onzichtbare vijand (het virus en zijn verspreiders), helden (wetenschappers) en slachtoffers (de hele menselijke soort). Het leidt ertoe dat we gaan hamsteren, ons ingraven en ons willen verdedigen. De wapenverkoop in Amerika is al drie keer zo hoog als gewoonlijk.
Een ander frame gaat over de bestaande orde die omver geworpen moet worden. De werkelijke vijand is niet het virus, maar ons economische systeem dat de aarde uitput. Ook hier draait het om strijd, waarbij onvermijdelijk slachtoffers zullen vallen en pijnlijke keuzes gemaakt moeten worden. 
Als mensen vertellen we sowieso verhalen, want we kunnen niet anders.
Bij het kiezen en verspreiden van die verhalen hebben we meer invloed dan we vaak beseffen.
Je kunt kiezen voor verhalen die de strijd aanwakkeren: zoveel mogelijk mondkapjes wegkapen, als allereerste wetenschapper het virus verslaan, etc. Het kunnen ook verhalen zijn die angsten vergroten, zoals verhalen over opzettelijk spuwende voorbijgangers.
Je kunt echter ook verhalen vertellen die ons samenbrengen, zoals verhalen over de bijzondere menselijke solidariteit. Over creatieve initiatieven. En over de grote reiniging die nu overal plaatsvindt.
In mijn woonplaats Den Haag wordt twee keer zoveel grof vuil aangeboden dan anders.
We zijn massaal aan het opruimen en opknappen geslagen. De rijen met wachtende auto’s stonden afgelopen weekeinde niet voor de parkeerplaatsen bij het strand, maar voor de bouwmarkt.
Je kunt ook kiezen voor het narratief van veerkracht.
Zo hoorde ik een verhaal over een depressieve man die al twee jaar behandeld wordt zonder veel uitzicht op verbetering. Sinds de thuis-quarantaine begint hij extra vroeg met zijn werk, zodat hij voortaan iedere dag om half vier klaar is. De rest van zijn tijd kan hij aan zijn kleine kinderen besteden.
Het thuiswerken bevalt hem uitstekend, vertelde hij aan zijn zeer verbaasde hulpverlener. Nu hij geen reistijd meer heeft, komt hij veel meer toe aan zijn gezin. Hij heeft bovendien onverwachte veerkracht in zichzelf ontdekt om zijn leven beter te organiseren.
Een crisis vraagt om zorgzame omgang met verhalen.
Voor je het weet verspreid je zomaar verhalen die ons onderuit halen.
Als je vertelt dat er al drie vreselijke plagen ons getroffen hebben, lok je de volgende plagen bijna uit.
De kracht van bekende narratieven is enorm sterk, omdat ze werken als een self fullfilling prophecy.
Je kunt ook aansturen op positieve verandering. De verhalen die we vertellen (inclusief de woorden die we kiezen), hebben een enorme kracht bij het vinden van een nieuwe richting. Het is maar in welk kader je een gebeurtenis plaatst.
Want een einde is ook een nieuw begin.
