Vooruit Vertellen (5) | Van beleid naar beleving: wat er gebeurt als je eerst luistert

Publieke organisaties zoeken houvast in een wereld die sneller beweegt dan hun vergaderagenda. Mensen verlangen richting, eenvoud en vertrouwen. En wat blijkt: verhalen doen dat. Geen franje, maar richtingaanwijzers. 

Wat storytelling kan betekenen in de publieke sector

Het laatste jaar op de middelbare school is een spannende periode: eerst eindexamens met de vraag of je het allemaal wel haalt, een definitieve keuze maken voor een opleiding of iets anders, afscheid nemen van je vertrouwde school. En daarna de sprong naar een nieuwe wereld: mbo, hbo, vavo of een tussenjaar.

Op uitnodiging van het samenwerkingsverband aansluiting vo-ho Rotterdam-Rijnmond volgde ik ruim een jaar lang zes havo- en vwo-leerlingen in hun examenjaar. 

Het Samenwerkingsverband houdt zich bezig met de aansluiting tussen voortgezet en hoger onderwijs, omdat het daar vaak misgaat. En zij waren nieuwsgierig naar de verhalen van leerlingen en studenten. Want zij laten vaak wel docenten, mentoren, schoolleiders en andere betrokkenen aan het woord over een goede aansluiting, maar zelden de mensen waar ze het allemaal voor doen.

Met deze scholieren sprak ik ruim een jaar lang over hun ervaringen bij hun studiekeuzes, de examens, de situatie thuis, hun vriendenkring en de combinatie met bijbanen. Het ging over hun twijfels, black outs, druk en de vraag: “Kan ik dit eigenlijk wel?”

Wat me raakte: waar organisaties het vaak ingewikkeld vinden om jongeren te betrekken, merkte ik hoezeer deze gesprekken hén hielpen. Ze zeiden dat ze meestal maar doorgaan, zonder echt stil te staan bij hun keuzes.

Door de uitnodiging om verhalen te delen kregen ze taal voor wat anders onderhuids blijft broeien. “Mijn perspectief werd opgerekt”, zei iemand. “Ik wist niet dat ik zó veel had geleerd, totdat jij het vroeg”, zei een ander.

Ze luisterden ook naar elkaar en herkenden zichzelf in verhalen die eerst ver van hen leken te staan. Daardoor groeide hun vertrouwen in hun eigen route.

Precies daarom geloof ik zo in storytelling als instrument.

Niet om in één keer groot beleid te veranderen, maar om te beginnen met echte gesprekken met de mensen om wie het gaat. Verhalen verruimen de blik en het handelingsperspectief.

In mijn rol als storyteller in residence zie ik hoe dat jongeren helpt om te ontdekken wie ze aan het worden zijn.

Diezelfde kracht zie ik in de publieke sector. Overal zijn verschuivingen gaande:

1. Van beleidsjargon naar menselijke taal

Veel organisaties voelen dat complexe plannen niet landen als mensen zich er niet in herkennen. Steeds vaker wordt beleid uitgelegd aan de hand van ervaringen uit de praktijk.

Voorbeeld: een wijkverpleegkundige vertelt over een mantelzorger die ’s nachts de kracht niet meer heeft om haar partner uit bed te helpen. Dat ene verhaal maakt direct duidelijk wat er nodig is.

2. Van sturen naar duiden

Vroeger draaide communicatie om uitleggen. Nu draait het om duiden en te begrijpen wat er leeft.

Allerlei vormen van storytelling zijn kwalitatieve instrumenten om de beleving naar voren te halen. Narratief onderzoek, storyboards en ander verhalend onderzoek maken onder meer deel uit van de lerende en creatieve tools voor onderzoek met stakeholders bij het Centraal Planbureau.

Voorbeeld: gemeenten gebruiken narratieve interviews om bewonersparticipatie te verdiepen. Ze vragen bijvoorbeeld: wanneer voel jij je thuis in de wijk? Niet om iedereen hetzelfde te laten vinden, maar om te begrijpen wat er onder de oppervlakte leeft.

3. Van losse anekdotes naar een rode draad

Organisaties beseffen dat één goed verhaal beter werkt dan tien losse boodschappen. Het gaat om een rode draad die iedereen kan herhalen.

Voorbeeld: In de zorgsector werken teams bijvoorbeeld aan een kernverhaal over wat goede dagbeleving is voor mensen met dementie. Het verhaal stuurt keuzes in omgang, dagritme en samenwerking.

4. Van hiërarchie naar horizontale verhalen

De tijd dat bestuurders het verhaal bepaalden is voorbij. Organisaties verzamelen verhalen uit meerdere lagen om beleid realistischer en menselijker te maken. Niet één stem van boven, maar alle stemmen die ertoe doen.

Voorbeeld: wijkteams die ervaringen van cliënten, professionals en mantelzorgers naast elkaar leggen en de knelpunten ineens helder zien.

5. Van incidenten naar toekomstverhalen

De publieke sector werkt steeds meer met toekomstscenario’s. Verhalen zijn ideaal om mogelijke toekomsten te verkennen en keuzes te onderbouwen. Niet brandjes blussen, maar bouwen met verbeelding.

Voorbeeld: scenarioverhalen helpen om een wijk van 2040 voor je te zien met schaduwrijke schoolpleinen en minder hittestress.

6. Van controle naar vertrouwen

Communicatieprofessionals durven kwetsbaarheid te tonen. Niet alles is af. Niet alles is zeker. Verhalen bieden ruimte voor nuance.

Voorbeeld: sommige uitvoeringsorganisaties laten medewerkers vertellen hoe regelgeving hen beperkt, om zo intern verandering op gang te brengen.

De medewerkers delen hoe regels botsen met gezond verstand, en de directie durft het systeem bij te stellen. Dat werkt omdat verhalen laten zien wat excel niet vangt: menselijkheid.

Waarom storytelling nú belangrijk is in de publieke sector

De publieke sector kraakt onder tekorten en wantrouwen, maar verhalen herstellen vertrouwen van binnenuit. Ze maken keuzes begrijpelijk. Ze herstellen menselijkheid en helpen keuzes begrijpelijk maken.

Mensen willen weten voor wie ze het doen, waarom het ertoe doet en waar het heen gaat. Dat kan geen spreadsheet voor elkaar krijgen.

Dus stel jezelf even deze drie vragen:

1. Wiens verhalen vertellen we? En wie horen we nog niet?
2. Begrijpt een buitenstaander direct waar wij voor staan?
3. Maakt ons verhaal het makkelijker om samen keuzes te maken?

De beweging is helder: verhalen worden onderdeel van de strategie om beter aan te sluiten bij wat er werkelijk speelt. Organisaties die met verhalen werken, bewegen sneller, werken menselijker en besluiten beter.

Trends in storytelling: een nieuwe gevoelsorde 

Dit artikel maakt deel uit van de serie Vooruit Vertellen over trends in storytelling. Lees hier de eerdere afleveringen:

Overzichtsartikel: De toekomst van storytelling: minder zenden, meer verbeelden

1. Cute: de kracht van zacht
2. Van vertellen naar beleven: de opkomst van storyliving
3. Rituelen als verhalend tegenwicht
4. De subtiele kracht van de eigen stem

Alle afleveringen ontvangen in je inbox?

Neem dan hier een (gratis) abonnement: Ja dat wil ik