Ontsla je angsten maar. Na het lezen van het boek Feitenkennis van Hans Rosling besef je ineens dat je je om allerlei onnodige dingen zorgen hebt gemaakt, gewoon omdat je de feiten niet kende. Hoogste tijd om je verhalenmakende brein tot bedaren te brengen.
Zure regen, kernwapens, woonwijken op gifgronden, de milleniumbug, de bankencrisis, de kernramp in Fukushima: wat heb ik me al vaak zorgen gemaakt over de toestand van de wereld.
Jij ook? Die angsten veroorzaken we vaak zelf, omdat we er in ons hoofd een verhaal van maken. Geen optimistisch verhaal, maar een verhaal dat slecht afloopt. Je zorgen maken is de verkeerde kant op fantaseren, zei Loesje ooit.
De Zweedse arts, onderzoeker en docent Internationale Gezondheid Hans Rosling hield overal ter wereld TED-talks en lezingen over wereldbevolking, gezondheid en inkomensgegevens. Daarbij stelde hij een aantal vaste vragen aan zijn publiek.
- Hoeveel meisjes in lage-inkomenslanden maken de basisschool af?
- Wat is de gemiddelde levensverwachting in de wereld?
- Hoeveel eenjarige kinderen in de wereld zijn ingeënt tegen een ziekte?
Daaruit bleek keer op keer dat mensen vrijwel altijd somberder zijn over de wereld dan deze daadwerkelijk is. Zo denken we nog steeds dat een heel groot deel van de wereld straatarm is of zien we een enorme toename van terrorisme.
Ondertussen gaat het beter met de wereld dan ooit.
De ‘arme ontwikkelingslanden’ bestaan niet langer als aparte categorie. De meeste mensen (75 procent) leven nu in midden-inkomenslanden. Ze zijn niet arm en niet rijk, maar leven een redelijk goed leven ergens in het midden.
- Wereldwijd zijn mensen steeds beter opgeleid en hebben toegang tot gezondheidszorg.
- Vliegen is ongelooflijk veilig. Vorig jaar was er geen enkel dodelijk slachtoffer bij ongelukken met grotere passagiersvliegtuigen in de burgerluchtvaart. 2017 was het veiligste vliegjaar ooit.
- Er zijn minder oorlogsslachtoffers dan ooit.
- Bij natuurrampen vallen nog steeds te veel slachtoffers, maar wel aanzienlijk minder dan enkele decennia geleden. De preventie is namelijk wereldwijd verbeterd.
- Bij de tsunami die de kernreactor van Fukushima verwoestte, verloor niemand het leven als gevolg van kernstraling. Wel door de paniek die uitbrak bij de evacuatie.
Hebben we onze kennis dan zo slecht op orde?
Volgens Rosling ligt het vooral aan de werking van ons eigen brein, dat vliegensvlug conclusies trekt. De feiten raken daardoor in de verdrukking. We hebben namelijk een sterke dramatische neiging tot binair denken, een basale drang om dingen in twee afzonderlijke groepen te verdelen, met alleen een lege kloof daartussen.
We vinden het heerlijk om dingen scherp tegenover elkaar te zetten: goed tegenover slecht, helden tegenover schurken, mijn land tegenover de rest. Journalisten, film- en documentairemakers hebben ook zo'n brein en brengen hun verhalen als een conflict tussen twee tegenover elkaar staande mensen, gezichtspunten of groepen.
Ze vertellen liever verhalen over extreme armoede en over miljardairs dan over de grote meerderheid van de mensen die langzaam een beter leven krijgen. Ze plaatsen graag het kwetsbare individu tegenover een grote bedreiging en vertellen het liefst over de strijd tussen goed en kwaad.
Ons verhalenmakende brein is dol op drama.
Dat drama wordt vervolgens nog versterkt door ons onvermogen om ons het verleden op een realistische manier voor te stellen. We weten niet meer dat er een jaar geleden, of tien jaar geleden, of vijftig jaar geleden evenveel verschrikkelijke gebeurtenissen plaatsvonden als nu, en waarschijnlijk zelfs nog meer. We hebben vaak een veel te rooskleurig beeld van het verleden.
Politici, media en belangengroeperingen hebben er bovendien vaak belang bij om op onze angstinstincten in te spelen. Ze scherpen dat drama dan ook graag verder aan. Toch is het veel te gemakkelijk om hen de schuld te geven van ons verwrongen wereldbeeld. De neiging om snel een zondebok aan te wijzen is ook zo'n valkuil waar we volgens Rosling veel te gemakkelijk intrappen.
Ook verhalenvertellers treft geen blaam. Niet alle verhalen zijn immers zwart-wit. Verhalen dienen juist ook heel vaak om de nuances te laten zien. En als er één conclusie te trekken in dit boek, dan is het wel dat er meerdere waarheden naast elkaar bestaan.
Het kan goed én fout gaan tegelijk.
Het boek bevat vele eye openers en is één groot pleidooi voor lenig denken. Want we kunnen er ook wat aan doen om ons brein op het goede spoor te houden: van perspectief wisselen, een groot getal nooit zomaar geloven maar relateren aan andere getallen, niet in simpele waarheden geloven, maar er vanuit gaan dat de waarheid vaak niet eenduidig is.
Feiten, maar óók verhalen
De feiten en statistieken in dit boek maken grote indruk, maar de persoonlijke en zeer kwetsbare verhalen van Rosling nog veel meer. Wat een afschuwelijke misrekeningen heeft hij gemaakt in zijn werk als medicus. Maar ook: wat een mooie dingen heeft hij in gang gezet door zijn inlevingsvermogen en betrokkenheid.
Die verhalen blijven enorm hangen en geven diepgang aan zijn betoog.
Mijn conclusie na het lezen van dit boek? Je kunt de wereld niet kennen zonder de juiste cijfers. Maar je kunt de wereld ook niet kennen met alleen maar feiten en getallen. En daar heb je dan toch weer een verhaal voor nodig. Daarmee kun je ook heel fijn de goede kant op fantaseren.
Boekgegevens:
Feitenkennis - Tien redenen waarom we een verkeerd beeld van de wereld hebben en waarom het beter gaat dan je denkt door Hans Rosling, Ola Rosling en Anna Rosling Rönnlund. Uitgave Unieboek/Het Spectrum, 2018. Het boek is onder meer verkrijgbaar bij Managementboek.nl.
