Trend (3) | Rituelen als verhalend tegenwicht in een snel veranderende wereld
Als storytelling animals grijpen massaal terug naar iets oerouds: rituelen. Want rituelen vertellen eigenlijk altijd een verhaal, zelfs als er geen woord wordt uitgesproken. Soms groot en ceremonieel, maar ook klein, betekenisvol en verrassend praktisch. In sessies met creatieve denkers. In gesprekken met leiders die houvast zoeken.
In IJsselstein stond een vrouw in tranen voor haar brievenbus. Niet omdat er slecht nieuws lag te wachten, maar omdat iemand een eenvoudig, vriendelijk kaartje had achtergelaten. Dat kleine gebaar raakte haar diep.
Alsof er even een warme hand op haar schouder werd gelegd.
Het laat zien hoe oude rituelen opnieuw betekenis krijgen in een tijd waar aandacht voor elkaar niet altijd vanzelfsprekend is. In dit geval gaat het om wichtelen, een Scandinavisch gebruik dat langzaam hierheen is komen waaien.
Onbekenden geven elkaar in de donkere maanden kleine attenties. Vooraf trekken mensen lootjes: voor de persoon die jij trekt, ben jij het wichtelmannetje of wichtelvrouwtje. Je mag diegene in het geheim verrassen met lichtpuntjes: een soepje, een briefje, een gedicht of een klein cadeautje.
Zorgteams en scholen doen het, hele wijken zelfs, zoals in IJsselstein. Jong en oud, mensen met heel verschillende achtergronden; iedereen doet mee. Uit die ogenschijnlijk minimale gebaren van aandacht groeit iets groots: een gemeenschap die zich opnieuw betrokken voelt bij elkaar.
Waarom rituelen juist nu terugkeren
We leven in een tijd waarin alles tegelijk lijkt te gebeuren. Zo heeft de digitale wereld veel van onze vroegere ankerpunten weggespoeld.
Koffiepauzes, vieringen en dagelijkse ontmoetingen die ooit vanzelfsprekend waren, zijn niet langer vaste bakens in onze week. Daardoor groeit het verlangen naar vormen die rust brengen, die helpen om even stil te staan en weer samenhang te voelen.
Rituelen doen precies dat. Ze vertragen ons ritme, brengen symboliek terug in een wereld die steeds sneller draait en geven betekenis aan momenten die anders zomaar voorbij zouden vliegen.
Rituelen geven steun, verbinding en ritme aan ons leven. Het zijn ‘vluchtheuvels bij verandering’, zegt corporate antropoloog Danielle Braun. En vaak zeggen ze ook: je bent veilig.
Nieuwe vormen van verbondenheid
Gebeurtenissen rondom geboorten, inwijdingen, bruiloften en afscheid gaan van oudsher gepaard met rituelen. We kunnen niet zonder bij transitiemomenten.
We zien dat er ook allerlei eigentijdse rituelen ontstaan. Soms heel klein en alledaags, zoals een kringgesprek in een klaslokaal waarin leerlingen delen wat hen heeft geraakt, of een wekelijkse check-in waarbij een team begint met wat er voor hen toe doet in plaats van met cijfers en targets.
Andere rituelen zijn bewuster vormgegeven, zoals in Deep Democracy, waar elke sessie een herkenbare structuur heeft: een opening waarin veiligheid wordt gecreëerd, een midden waarin verschillen onderzocht mogen worden, en een afronding waarin mensen elkaar weer ontmoeten.
Door die vaste cadans ontstaat niet alleen besluitvorming, maar ook menselijkheid. Een gevoel dat je verdriet, twijfel of vreugde er gewoon mag zijn.
De rituele laag van verhalen
Rituelen vertellen eigenlijk altijd een verhaal, zelfs als er geen woord wordt uitgesproken. Het zijn allemaal kleine vertellingen met een begin, midden en einde. Ze maken zichtbaar wat we belangrijk vinden, helpen overgangen te markeren en herinneren ons eraan dat we deel uitmaken van een groter geheel.
Goede verhalen doen precies hetzelfde. Ze komen terug, raken aan waarden en scheppen herkenning. Daarom liggen rituelen en storytelling zo dicht tegen elkaar aan: ze brengen ons dichter bij wat ons verbindt.
Voor leiders die richting willen geven, vormen rituelen een krachtige manier om waarden te laten leven in plaats van ze alleen te benoemen. Dat is narratief leiderschap.
Van storytelling naar storyliving
Bij de vormgeving van ons eigen leven markeren rituelen de kantelpunten. Volgens Dan en Chip Heath herinneren we ons leven niet als één doorlopende verhaallijn, maar als een reeks piekmomenten: de overgangen, vieringen en afrondingen die als bakens in ons geheugen blijven staan. Ze schrijven erover in hun boek The Power of Moments, vertaald als De Kracht van het Moment.
Organisaties die dat begrijpen, ontwerpen geen processen, maar ervaringen. Een onboarding wordt een inwijding, een jaarafsluiting verandert in een moment van erkenning, een vergadering begint met een vraag naar betekenis in plaats van met een lijstje updates. Dat is storyliving.
Wie zegt dat mensen centraal staan, laat dat zien in de rituelen die dagelijks worden herhaald. Niet in slogans of beleidsregels, maar in kleine handelingen die betekenis geven.
Uiteindelijk gaan rituelen verder dan woorden: ze helpen je om een nieuwe fase te verinnerlijken. Je voelt dat er een nieuw verhaal van start gaat. Daarom is het afleggen van een eed bijvoorbeeld een belangrijk ritueel.
Hoe je zelf rituelen kunt inzetten
Je kunt klein beginnen. Enkele voorbeelden:
- Open de week met een moment van terugkijken of dank.
- Vier kleine mijlpalen, zodat de voortgang voelbaar wordt.
- Creëer rituelen voor creativiteit, zodat je hoofd en lijf in de stemming komen om te creëren.
- Reserveer tijd voor het delen van verhalen in plaats van alleen resultaten door te nemen of snel tot uitvoering over te gaan.
- Ontwerp bewust piekmomenten bij afrondingen en overgangen.
- En je kunt natuurlijk ook gaan wichtelen.
In mijn trainingen en coachactiviteiten maak ik vaak gebruik van rituelen, zoals bij het programma Voluit Leven. Om afscheid te nemen van het oude schrijven deelnemers briefjes met alles waar ze van af willen, die verbrand worden in het vuur.
Ook ontwierp ik een afsluitende sessie met een speelgoedei, dat symbool stond voor de transformatie van een van mijn deelnemers. Dit ei moest enkele dagen in het water liggen, waarna er een dolfijn uit het ei kwam. Dat sloot helemaal aan op het verlangen om speelsheid toe te laten in het leven.
Afscheid van een oud verhaal bij het programma Voluit Leven
De toekomst van storytelling
We bewegen langzaam naar een nieuwe fase van storytelling waarin niet de scherpste boodschap telt, maar de gedeelde beleving. Rituelen brengen verhalen tot leven: als iets dat gedeeld wordt en je even laat landen in het hier en nu, zodat je er bewust bij stilstaat.
In tijden van onrust zijn rituelen een plek om thuis te komen, te voelen en te waarderen wat er is. En misschien is dat precies de richting waar de toekomst ons naartoe brengt: minder woorden, meer momenten die echt blijven hangen.
Trends in storytelling: een nieuwe gevoelsorde
Dit artikel maakt deel uit van de serie Vooruit Vertellen over trends in storytelling. Lees hier de eerdere afleveringen:
- De toekomst van storytelling: minder zenden, meer verbeelden (overzichtsartikel op het platform van Frankwatching)
- Cute: de kracht van zacht
- Van vertellen naar beleven: de opkomst van storyliving
Alle afleveringen ontvangen in je inbox?
Neem dan hier een (gratis) abonnement: Ja dat wil ik
