Vooruit Vertellen (6) | Hoe we een nieuw narratief bouwen rondom de natuur

12/05/2025

4 min

We zien een groeiende beweging waarin de natuur niet langer een decor is in ons verhaal, maar een gesprekspartner. Schrijvers, kunstenaars en organisaties zoeken nieuwe vormen om rivieren, bossen en zeeën een eigen stem te geven. Van ‘Wij tegen de natuur’ ontwikkelt het narratief zich naar ‘Wij mét de natuur’.

Ik liep laatst door de stad en zag iemand hurken bij de stoeptegels. Eerst dacht ik dat ze iets verloor. Maar nee, ze had stoepkrijt in haar hand en schreef aandachtig een naam naast een mini-plantje dat dapper tussen twee tegels omhoog piepte.

Kleine varkenskers stond er ineens.

Dat plantje, waar ik normaal achteloos aan voorbij zou lopen, kreeg betekenis. Het was geen groene spriet meer, maar een stadsgenoot. Het voelde alsof dat krijtje het sprietje had opgetild uit de anonimiteit, van decorstuk naar personage.

Waarom deze verandering ertoe doet

Lang hebben we gedacht dat de wereld maakbaar is zolang het goed uitpakt voor ons. We geloofden dat de mens bovenaan stond in de piramide: het antropoceen. De natuur was een grondstof, een bezit dat je naar je hand kon zetten.

We konden alles doen met planten, dieren, oceanen, bergen of de aarde als geheel, als het maar goed is voor mensen. Denk aan intensieve veehouderij, het leegvissen van oceanen, het lozen van giftige stoffen in rivieren en het afgraven van gebieden voor grondstoffen.

De resultaten kennen we inmiddels: uitputting, ontwrichting en verlies van leefruimte voor planten en dieren, óók voor onszelf.

Inmiddels zijn onze opvattingen hierover volop aan het veranderen. Al eerder zagen we dat in de opkomst van dierenrechten (de Partij van de Dieren geeft dieren inmiddels een vaste stem in het parlement).

Wetenschappers ontdekten pas kortgeleden hoe bomen met elkaar communiceren via schimmeldraden in de bodem. Een ondergronds internet van zorg en samenwerking, waarin alles in relatie met elkaar leeft. Dat dwingt respect af

Dat alles vraagt om een ander verhaal. Een verhaal waarin wij niet langer de hoofdpersoon zijn, maar onderdeel van een groter geheel. Dat noemen we het symbioceen, waarbij het gaat om wederkerigheid: mens én natuur kunnen sámen floreren.

Earthtelling: verhalen die niet langer draaien om de mens

Steeds vaker vertellen kunstenaars, schrijvers en denkers verhalen vanuit de natuur zelf, alsof bomen, rivieren of zeeën de hoofdrol krijgen. Wereldwijd experimenteren kunstenaars met co-creatie met natuur: installaties die groeien met schimmels of wind of zonlicht als mede-maker.

Dergelijke verhalen zetten de mens niet in het middelpunt, maar laten zien dat we leven in een netwerk, een web van relaties. Deze trend heet earthtelling: verhalen waarbij ook rivieren, bossen, dieren, zeeën en andere natuurelementen een stem hebben.

Voorbeelden van earthtelling

Neem bijvoorbeeld het initiatief Ambassade van de Noordzee. Sinds 2018 pleit deze beweging ervoor dat de zee en het leven in zee een ‘stem’ krijgen, niet als bezit van mensen, maar als rechtspersoon met eigen belangen.
Of kijk naar literatuur: in The Overstory van Richard Powers leer je bomen 'horen': bomen die communiceren, herinneringen delen, samen overleven.
En dan zijn er nog juridische verhalen zoals in Nieuw-Zeeland: de Whanganui-rivier kreeg rechtspersoonlijkheid, zodat haar belangen bewaakt worden, net als die van een mens of organisatie.
Ook dichter bij huis wint de natuur (juridisch) terrein. De gemeenteraad van Eijsden-Margraten nam in 2023, als eerste Nederlandse gemeente, een motie aan die de natuur aan een voogd moet helpen die opkomt voor haar belangen.
Ontdekkingsreiziger Arita Baaijens onderzoekt in haar boek In gesprek met de Noordzee wat er gebeurt als we letterlijk vragen: wat zou de zee van óns vinden? Zij was ook spreker bij Namens de natuur, een nieuw initiatief over eco-storytelling dat uitnodigt om opnieuw te leren luisteren naar de levende wereld.

Al deze initiatieven kantelen het perspectief: de natuur is geen achtergronddecor, maar medespeler.

Organisaties geven een stem aan de natuur

Verhalen veranderen onze blik en beïnvloeden op die manier onze keuzes. Organisaties die de moed hebben om de natuur een gezicht en stem te geven, worden gezien als voorlopers in duurzaamheid en betekenisvol leiderschap.

Deze trend daagt organisaties uit om:

te oefenen met perspectiefwissel: wie mag hier spreken?
narratieven te ontwikkelen waarin niet alleen wij centraal staan, maar ook het landschap, de zee, de dieren, de bomen en andere planten.
stil te staan bij de vraag: als de natuur aan tafel zat, wat zou ze ons vertellen?

Nieuw Zeeland speelt in dit filmpje met die omkering van het narratief: wie wordt er meegeteld bij de volkstelling?

Hoe doe je dit zelf als verhalenmaker?

Dat nieuwe verhaal is al in opkomst. En jij kunt eraan meeschrijven. Hoe pak je dat aan?

# Vertraag en begin met luisteren.

Als je de natuur een stem geeft, dwingt dat je tot empathie, luisteren en een ander tempo van besluitvorming. Ga ergens zitten waar je normaal voorbij raast. Vraag je af: wat zie ik? wat voel ik? wat verandert hier als ik stil ben?

Vraag wat de leefwereld nodig heeft. Niet: wat wil ík van dit bos? Wel: wat vraagt het bos van mij?

# Kies een andere rolverdeling

Jij bent geen woordvoerder met een megafoon, maar eerder een tolk. Je mag vertalen wat jij ervaart in het grotere geheel en het een stem geven. Zeg niet: “dit landschap ligt er verlaten bij”, maar: “dit landschap herstelt zich traag, als een uitgeput lichaam dat tijd nodig heeft”

# Durf niet-menselijke intelligentie serieus te nemen

Dat opent nieuwe vormen van verantwoordelijkheid. In natuurcampagnes spreken dieren steeds vaker in de eerste persoon: “Ik ben de tijger. Laat me niet verdwijnen.”

Trends in storytelling: een nieuwe gevoelsorde

Dit artikel maakt deel uit van de serie Vooruit Vertellen over trends in storytelling. Lees hier de eerdere afleveringen:

Overzichtsartikel: De toekomst van storytelling: minder zenden, meer verbeelden

Alle afleveringen ontvangen in je inbox?

Neem dan hier een (gratis) abonnement: Ja dat wil ik