Kleefwoorden brengen je tekst op smaak. Je lezer blijft er extra lang op sabbelen, net als een 'oorwurm' die niet meer uit het hoofd wil verdwijnen. Slim dus om teksten extra plakkracht te geven met kleefwoorden, ook als het over taaie onderwerpen gaat.
Donuteconomie : zo heet het boek van Kate Raworth, waarmee deze econoom uit Oxford volle zalen trekt. Haar economische model heeft niets te maken met de mierzoete snack. De enige overeenkomst is de vorm.
Voor haar is de donut namelijk een grafische voorstelling die uit twee ringen bestaat. De buitenste ring geeft aan wanneer de planeet is uitgeput, de kleinere ring geeft aan wat er nodig is om iedereen een waardig leven te bieden.
Raworth dacht eerst aan een zwemband als metafoor, maar daarvoor zijn in het Engelse taalgebied verschillende woorden in gebruik. En zo werd het de donut. Eigenlijk belachelijk, want het is fastfood, vindt Raworth.
Maar de naam bleef wel hangen.
En dat is precies wat er gebeurt met kleefwoorden: ze hechten zich vast in het geheugen en hebben daardoor een ongekend grote werking.
Kleefwoorden maken, dat doe je zelf
Een goed gekozen metafoor is vaak het halve werk als je een onderwerp onder de aandacht wilt brengen. Je vindt deze kleefwoorden in allerlei teksten en kunt ze natuurlijk hergebruiken.
Maar je kunt ze ook heel goed zelf bereiden als je lenig weet te denken met taal.
Hierbij deel ik mijn recept voor kleefwoorden
1. Gebruik zintuiglijke ingrediënten
Een woord dat naar iets verwijst waarop we kunnen sabbelen, dat we kunnen strelen of dat denkbeeldig onze huid prikkelt, dat komt goed binnen in onze hersenen. Onze hersenen zijn namelijk allereerst gevoelig voor zintuiglijke informatie.
Woorden die een element bevatten wat we van nature lekker vinden, komen extra goed binnen. Chocolade en ander snoepgoed, maar ook fluweel, zijde en dons.
De donuteconomie is hiervan het perfecte voorbeeld: de zachte zoetheid van de donut heeft de bekendheid van dit gedachtegoed een zwieper gegeven.
Prikangst. Plofjeugd. Schemeroorlog.
2. Mix een verrassende combinatie
Bedenk je eigen woorden door een bekend woord met iets buitenissigs te combineren. De hersenen van je lezers moeten even aan het werk voordat ze het begrijpen. En juist door de beweging in de bovenkamer blijft het beter hangen in het geheugen.
Stembandsiësta. Opvoedschaamte. Terrormeeuwen.
3. Voeg een voor- of achtervoegsel toe
Een simpele manier om een nieuw woord te vormen is het toevoegen van een voorvoegsel, zoals ver- of ont-. Oud-minister De Boer bedacht zo ooit het woord onthaasten, maar de mogelijkheden zijn eindeloos.
Ontdwangen. Ontminnen. Ontratelen.
Hetzelfde kun je ook doen met achtervoegsels, zoals -loog, - kundige of -ing.
Routinoloog. Floskundige (een mondhygiënist). Verjuffing.
4. Bouw zelfstandige naamwoorden om
Ongebruikelijke woorden vallen op. Ook als je een bestaand woord in een andere vorm gebruikt, bijvoorbeeld als je zelfstandige naamwoorden ombouwt tot werkwoord.
De kinderen boeven wat af. Heel wat mensen voelen zich geschiphold. We kwispelstaartten bij het vooruitzicht. Zijn hoofd begon te kalen.
5. Gebruik rijm als smaakmaker
Alle vormen van rijmen werken krachtig: beginrijm (alliteratie), binnenrijm en eindrijm.
Chillen en verstillen. Faalverhalen. Zooikoorts. Verbitteren of verbeteren.
6. Roer om met een paradox
Laat eerst een kwartje vallen voordat je verder gaat met je betoog. Bijvoorbeeld met een paradox: een schijnbare tegenstelling, waar je even over na moet denken voordat je het snapt.
Imperfectie-expert. Meestribbelaar. Ervaren beginner. Kabbelversneller.
7. Varieer op een bekende term
Maak je eigen variaties op een bekende term of uitdrukking.
Very Ecological Person (VEP). Een hobby met benefits. In-be-tweeners. Ziel en zakelijkheid.
8. Beklijf met een eigen woord
Adopteer een woord of uitdrukking die bijna niemand anders gebruikt en herhaal die regelmatig. Als jij (of je merk, je organisatie of je project) vaak met dat woord geassocieerd wordt, word je er eigenaar van.
Jazeker (De Hypotheker), fratsen (voormalige supermarktketen C1000), vakmanschap en meesterschap (Grolsch), Ik heb er zin an (Pim Fortuyn)
Wellicht blijft je woord zelfs zo goed hangen, dat je vondst kans maakt om in december uitgeroepen te worden tot woord van het jaar. Dan blijft je woord natuurlijk helemaal goed kleven!
