Barack Obama stond bekend om zijn vermogen om grote groepen mensen te inspireren en mobiliseren door middel van verhalen. Elke avond las hij 10 brieven van Amerikanen door, op zoek naar ingrediënten voor zijn toespraken.
Zijn doelbewuste gebruik van storytelling illustreert de kracht van verhalen voor publieke organisaties.
Op basis hiervan zou je zomaar kunnen denken dat storytelling gaat over toespraken om mensen te motiveren. Een verhaal heeft inderdaad een magische kracht om mensen diep te raken en in beweging te brengen.
Als het tenminste het juiste verhaal is op de juiste plek.
Voor publieke organisaties zijn er nog veel meer interessante mogelijkheden met verhalen, die niet alleen gaan over telling, maar vooral ook over storylistening. Dat sluit naadloos aan bij het streven naar gelijkwaardige communicatie bij de overheid.
Het puur zenden van je eigen gezichtspunt is niet meer van deze tijd, het gaat nu om het voeren van dialogen, het uitwisselen van waarden en samen tot oplossingen komen.
In voorgaande jaren zagen we nogal eens dat gemeenten nieuw beleid ontwikkelden en aan het einde van de rit een verhaal maakten om het beleidsplan te ondersteunen.
Tegenwoordig staat storytelling vaker aan het begin, aan het einde én er tussenin. Het verhaal komt er niet achteraan hobbelen als alle partijen hun zegje gedaan hebben; het verhaal is eerder de uitvoering zelf.
Juist als er nog volop onontgonnen gebied te verkennen is, helpen verhalen om beleidsideeën, dilemma’s en uitdagingen beter in beeld te krijgen.
Verhalen geven abstracte doelstellingen een menselijk gezicht.
Maybe stories are just data with a soul, zoals de Amerikaanse onderzoeker Brené Brown schrijft in haar boek De kracht van kwetsbaarheid.
Publieke organisaties realiseren zich steeds meer dat efficiëntie niet de enige waarde is om hun activiteiten te beoordelen. Wat inwoners, medewerkers of gebruikers van voorzieningen daadwerkelijk beleven en ervaren, blijft in spreadsheets buiten beeld.
Steeds vaker verzamelen gemeenten daarom verhalen van inwoners en medewerkers om patronen te ontdekken en betekenis te geven aan nieuwe uitdagingen. Via deze persoonlijke ervaringen achterhalen zij bijvoorbeeld wat het algemene begrip ‘kwaliteit’ voor de gebruikers eigenlijk inhoudt.
Ook is er bij gemeenten een verlangen om anders om te gaan met sturing en verantwoording.
Enkele gemeenten experimenteren met narratieve methoden, bijvoorbeeld om te evalueren of voorzieningen op het gebied van zorg en welzijn voldoende resultaten opleveren.
Door verhalen op te halen van belanghebbenden gaat het niet alleen om cijfers, euro’s en aantallen, maar ook om de ervaringen van inwoners, professionals, raadsleden, bestuurders en ambtenaren. Op die manier komen ervaringen boven water die anders niet gehoord worden, maar die wel essentieel zijn om bijvoorbeeld voorzieningen te verbeteren.
Maar er gebeurt nog meer. Want al luisterend naar elkaars ervaringen snappen bewoners en professionals dat het gaat over vertrouwen geven en daardoor ook vertrouwen krijgen.
Ze zien dat een opgelegd verhaal niet meer van deze tijd is.
Het gaat om tweerichtingsverkeer.
En laat dat nou ook van het allergrootste belang zijn om de kloof tussen groepen in de samenleving te herstellen, inclusief het vertrouwen in overheidsorganisaties.
Deze verhalen kunnen gemeenten eveneens gebruiken om het streven van een ‘lerende organisatie’ vorm en inhoud te geven. Verhalen geven namelijk ook antwoorden op vragen als: hoe werken we samen, wat kan er beter, en wat is eigenlijk de impact van alle inspanningen?
Tot slot is er nog een andere interessante manier om storytelling in te zetten.
Storytelling is van groot belang bij betekenisgeving.
Verandertrajecten in gemeenten spelen zich vaak over langere periodes af. Ze veranderen gedurende hun looptijd nogal eens van richting of karakter. Vaak zijn het abstracte onderwerpen, waarvan de resultaten pas over enkele jaren zichtbaar zijn. Er zijn veel partijen bij betrokken, die aangehaakt moeten blijven. Al die tijd zijn er vaak geen gemakkelijke en sexy korte-termijn-resultaten beschikbaar om te delen.
Er is dus een lange adem nodig. Ondertussen is het wel belangrijk om alle betrokken mensen gemotiveerd te houden door helder te maken waar ze eigenlijk aan werken. Wat is het hogere doel van alle inspanningen?
Met andere woorden: waar doen we het allemaal voor?
Verhalen helpen mensen om weer het overzicht te zien. Over de precieze resultaten valt misschien nog niet veel te melden, over de tussenstappen wel. Deze verhalen leveren niet alleen nieuwe perspectieven op, maar vormen ook de voedingsbodem om veranderingen tot stand te brengen.
Kortom, storytelling biedt gemeenten veel aanknopingspunten om tot verbeteringen te komen, veranderingen in te zetten en te werken aan betekenisgeving op de langere termijn.
Want verhalen komen binnen, of je nu bewoner, ambtenaar of bestuurder bent. In de woorden van storytellingexpert Steve Denning: Dogs sniff each other. Human beings tell stories. This is our native language.
Dit artikel is in een aangepaste vorm eerder gepubliceerd in het VGS-magazine van de Vereniging van Gemeentesecretarissen, zomer 2024.
