Waag jij het om een hele persoonlijke vraag te stellen? Vraag je bijvoorbeeld door als iemand zegt dat hij het leven niet meer ziet zitten? Of als iemand aangeeft diep in de financiële problemen te zitten?
Laatst was ik op bezoek bij 113, het centrum voor zelfmoordpreventie. We bespraken hoe schuldhulpverleners om moeten gaan met mensen die met plannen tot zelfdoding rondlopen. Zij krijgen immers nogal eens wanhopige mensen aan tafel.
Het advies van 113 pakte anders uit dan ik verwachtte.
Zij adviseren schuldhulpverleners niet om omzichtig om te gaan met zelfmoordgedachten van hun cliënten, maar om er juist openlijk naar te vragen. Nee, daarmee breng je iemand niet op gedachten, verzekerden de mensen van 113 mij.
Weliswaar is zelfmoord vaak kopieergedrag, maar dat gebeurt in ander soort situaties.
Door ernaar te vragen helpt een professional deze kwetsbare persoon juist om stoom af te blazen. Alleen al de vraag helpt om de spanning bij de cliënt te verminderen.
De vraag zorgt er bovendien voor dat iemand zich echt gehoord of gezien voelt. Dit gesprek zette me erg aan het denken. Ik vind het zelf namelijk vaak moeilijk om persoonlijke kwesties bespreekbaar te maken, ook als die voor mijn neus op tafel gelegd worden. Vooral als het om gevoelige onderwerpen gaat.
Vragen stellen is soms moeilijker dan je denkt.
Vraag ik bijvoorbeeld aan een man met een zichtbare handicap wat hij of zij allemaal niet meer kan? Of wat hij het meest mist?
Kennelijk denk ik al vooruit over de mogelijke reactie van de ander. Ik verwacht dat de vraag de ander in verlegenheid kan brengen. Of dat ik iemand confronteer met iets waar hij zich misschien voor schaamt.
Durf ik bij een interview een vrouw die nauwelijks kan lezen en schrijven te vragen of ze de uitgeschreven tekst na afloop wil lezen? Ze is toch laaggeletterd?
Dat laatste heb ik uiteindelijk wel gedaan, maar het voelde erg ongemakkelijk. Achteraf bleek dat ongemak meer bij mij te zitten dan bij deze vrouw. Zij was haar schaamte over haar taalhandicap zelf inmiddels wel voorbij, dus zij had geen enkele moeite om mijn vraag te beantwoorden.
Vragen naar kwetsbaarheden blijft een mijnenveld.
We vullen voor de ander al in dat hij of zij zich schaamt, het onderwerp ongemakkelijk vindt of misschien wel als confronterend ervaart. Het raakt ook onze eigen kwetsbaarheid. We verwijten onszelf bijvoorbeeld dat we iets niet goed aangevoeld hebben of over te weinig inlevingsvermogen beschikken.
En dan brengen we het maar liever helemaal niet ter sprake.
Maar juist als het om emotionele kwesties gaat, sla je de plank volkomen mis. Je kunt het niet over inhoudelijke onderwerpen hebben als emoties zo duidelijk in het gesprek aanwezig zijn.
Hoe vraag je naar een gevoelige kwestie?
Hoe nodig je de ander dan wel uit om zijn pijn, ongemak of tekortkoming te bespreken zonder de ander af te schrikken? Wat voor soort vragen stel je dan? En wat zijn goede vragen? Volgens mij zijn dat directe vragen, die tegelijkertijd oprecht zijn.
Vragen waarbij je er niet om de hete brij heen draait en tegelijkertijd ook je betrokkenheid laat zien. Als extra stap kun je ook nog expliciet toestemming vragen: mag ik je iets persoonlijks vragen? Dat opent vanzelf de weg naar een goed gesprek.
Vraag naar het ontbrekende element
Het is in ieder geval belangrijk om moeilijke vragen niet te vermijden. Ze kunnen namelijk enorme krachten losmaken.
Laatst vertelde een hulpverlener mij een verhaal over een van haar cliënten die voortdurend relaties verbrak. Deze hulpverlener snapte er niets van. Met de relaties van deze cliënt leek namelijk weinig mis te zijn. Dus waarom dat spoor van opgebroken relaties, terwijl de cliënt niets liever wilde dan met iemand samenleven?
Ineens stelde de hulpverlener een vraag die spontaan in haar opkwam. Wat is je grootste angst?
Die vraag was raak.
De cliënt werd emotioneel en vertelde hoe haar vader in haar jeugd ineens was vertrokken en daarna nooit meer iets had laten horen. Ze was ooit heel erg gekwetst geweest.
Onbewust had ze daarna besloten dat ze dit nooit meer mee wilde maken. Bij iedere relatie maakte ze er daarom al snel een einde aan, want zo kon ze zelf nooit meer opnieuw verlaten worden.
Door de vraag werd dat patroon ineens glashelder. Na talrijke therapieën maakte deze vraag ineens de weg vrij naar het werkelijke trauma. Vragen stellen helpt. En daarna natuurlijk goed luisteren!
Het artikel met tips over de zelfmoordpreventie voor schuldhulpverleners is verschenen in de krant Schouders Eronder: 'Ontwar eerst de kluwen'.
