Om zeggingskracht te behouden in tijden van veranderende waarden, hebben verhalen voortdurend aanpassingen nodig. Hoe dat werkt kunnen we in deze tijd van het jaar op de voet volgen: de transformatie van het volksverhaal over Sinterklaas tot een verhaal over een hedendaagse kinderheld met een internationale vriendenkring.
Er was eens.... een kindervriend uit een ver land, die ieder jaar via de schoonsteen pakjes in schoenen laat glijden.
Het sinterklaasfeest is een nationale bron van herkenning, feestelijkheid en nostalgie. Maar steeds meer mensen erkennen dat Zwarte Piet met zijn gitzwarte gezicht niet meer past in dit tijdsgewricht. Die trage stoomboot met zijn fossiele brandstoffen eigenlijk ook niet. En zo zijn er nog wel wat onderdelen die niet meer aansluiten bij de waarden van nu.
Kinderboekenschrijver Sjoerd Kuyper heeft een Gouden Boekje geschreven over Sinterklaas, waarbij hij speciaal voor kinderen met niet-Nederlandse achtergronden het onlogische herkomstverhaal van Sinterklaas uit de doeken doet.
Het boek met als titel Het verhaal van Sinterklaas is een ingenieuze poging om de 'ware' geschiedenis een nieuwe hedendaagse draai te geven.
Kuyper vertelt de jonge lezers waarom de Sint geboren is in Turkije, zijn zomers doorbrengt in Spanje en zijn verjaardag elk jaar viert in het koude Nederland. De pieten zijn geen knechten, maar vrienden, die hij ontmoet heeft tijdens zijn wereldreis.
Nieuwe vragen rondom volksverhalen
Deze nieuwe versie van het volksverhaal roept overigens nog steeds vragen op. Zo lijken de roetvegen van de pieten niet erg logisch voor de internationale vriendenkring van Sinterklaas. En Sinterklaas zelf is met zijn katholieke achtergrond en bisschoppelijke uitdossing ook niet erg 'inclusief' voor kinderen met allerlei andere achtergronden.
Maar toch: het kinderboek is een dappere poging om oude en nieuwe waarden te verzoenen via een nieuw verhaal. Verhalen moeten zich altijd aanpassen om te blijven voortleven, ook al knettert dat. Piet schilderen we ook niet meer af als de boeman met een gevaarlijke grote zak en dreigende takkenbos. Hij is nu eerder een vrolijke rakker, die nog slimmer is dan de steeds ouder wordende Sint.
Misschien wordt over enige tijd die schoorsteen raar, als we allemaal vloerverwarming en zonnepanelen hebben.
Sjors kreeg een andere Sjimmie
Verhalen zijn op te vatten als overtuigingen. Het zijn manieren waarop we naar de wereld kijken en ook anderen naar die wereld laten kijken. Als verhalen besmet zijn geraakt of niet meer bij de tijdgeest passen, verdienen ze een update.
Zo kreeg de stripfiguur Sjors een eind jaren zestig een andere Sjimmie: niet meer het cliché-negerjongetje met dikke lippen maar een donkergekleurde vriend met een meer eigentijds uiterlijk. Een nieuwe werkelijkheid, waar we gewoon aan wennen.
Nu verloopt het ook zo met het sinterklaasverhaal.
Als sociaal experiment is deze aanpassing enorm leerzaam.
Weliswaar verloopt deze aanpassing niet bepaald zonder slag of stoot. Maar wie in de achteruitkijkspiegel kijkt, ziet dat in enkele jaren tijd de maatschappelijke kijk op de pieten razendsnel veranderd is. Dat is goed nieuws voor alle liefhebbers van dit verhaal.
Op de woelige baren van de waardewending kunnen Sint en Piet kennelijk wel een stootje hebben.
