Een urban legend is een verhaal met plakkracht. Wat zijn de belangrijkste ingrediënten? En hoe geef je je eigen verhaal plakkracht?
Een oude Italiaanse man woonde alleen in New Yersey, Amerika. Zijn enige zoon zat in de gevangenis.
In een brief schreef hij aan zijn zoon hoe bedroefd hij was dat hij dit jaar geen tomaten kon planten. Eerst moest namelijk de grond omgespit worden. Daar had hij zelf helaas geen kracht meer voor.
De zoon schreef een brief terug. Met een dringende boodschap: “Spit de grond niet om vader, want daar liggen lijken verborgen.”
De volgende dag stonden de FBI en de plaatselijke politie op de stoep. Ze hadden grote graafmachines meegenomen. De tuin werd helemaal overhoop gehaald.
Hoe ze ook hun best deden, er werd geen enkel lijk gevonden.
De zoon schreef daarna weer een brief aan zijn pa. “Nu kun je tomaten planten, vader! Dit is het beste wat ik voor je kon doen in deze omstandigheden.”
Dit verhaal is een urban legend.
Hedendaagse volksverhalen met een ongelooflijke plakkracht. Vaak worden ze vele decennia lang doorverteld, in verschillende varianten. Voor het brein zijn deze verhalen erg handig. Ze hebben vaak dezelfde opbouw, herkenbare hoofdpersonen en vaste patronen.
Dat maakt ze erg toegankelijk in het gebruik, want ze laten zich gemakkelijk onthouden en doorvertellen.
Elke keer komen dezelfde soort verhalen terug. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd verteld dat soldaten kinderen uit couveuses roofden. Daarna circuleert vrijwel hetzelfde verhaal in andere plaatsen en bij andere oorlogen.
In Nederland noemen we dit genre Broodje Aap-verhalen.
Die (zeer plakkende) naam hebben we te danken aan schrijfster Ethel Portnoy, die in 1978 een boekje schreef over urban legends. Het titelverhaal van dit boekje ging over een leverancier van een hamburgerketen. Toen een vrachtauto van deze leverancier van achteren aangereden werd, viel de laadklep open.
Er viel een dode aap naar buiten. De suggestie was dat de hamburgers van apenvlees gemaakt waren. Vandaar de naam ‘broodje aap’.
Zie hier een typerend verhaal dat inspeelt op angstgevoelens die breed leven in onze samenleving, namelijk dat ons eten niet te vertrouwen valt.
Ingrediënten voor een verhaal met plakkracht:
Wetenschappers van de universiteit Leiden hebben urban legends uitgebreid bestudeerd. Uit hun onderzoek blijkt dat enkele vaste factoren van belang zijn om een urban legend te laten beklijven.
Ik deel even de belangrijkste plakfactoren voor een sterk verhaal:
- Eén held staat centraal
In het verhaal staat één persoon centraal. Dat kan een bekende persoonlijkheid zijn, maar dus ook een onbekende oude man uit New Yersey.
- Eenvoudig en ongenuanceerd
Een sterk verhaal kent geen nuances. Een persoon wordt bijvoorbeeld neergezet als slachtoffer van iets eigenaardigs of afschrikwekkends. De realiteit waar we zelf mee te maken hebben is meestal een stuk genuanceerder.
- Voortborduren op vaste schema’s
Mensen hebben vaste schema's in hun hoofd over goed en kwaad. Daar spelen deze sterke verhalen op in. Zo’n schema is bijvoorbeeld: na een ramp in een arm land volgt honger en daarna plundergedrag.
Omdat de verhalen deze vaste schema’s volgen, komen ze geloofwaardig over: ze bevestigen wat we al dachten.
- Er is een (vage) bron
Om te overtuigen maken verhalenvertellers gebruik van een bron. Dat is vaak een hele vage bron: 'een vriend van mij' of 'uit betrouwbare bron'. Ook wordt er vaak verwezen naar een krant, een televisie-uitzending of een onderzoek.
- Een onverwachte wending
Vaak hebben deze verhalen een onverwachte wending. Net zoals in de twist in het verhaal over de oude man hierboven. Door die twist raakt de luisteraar of lezer verrast. En daardoor blijft het extra goed plakken.
Best een interessant lijstje, toch? Je kunt deze kenmerken zelf gebruiken om je verhalen meer plakkracht te geven. Als je ze met zorg toepast, tenminste.
Er ontbreekt echter nog één belangrijk kenmerk.
Dat kenmerk is de lastigste factor, omdat ie ook helemaal verkeerd kan vallen. Maar het is wel dé geheime kracht, die elk verhaal onweerstaanbaar maakt. En dat is extremiteit.
Hoe vreemder en uitzonderlijker, hoe meer plakkracht voor het verhaal.
Iets dat heftige emoties oproept, telt zwaarder op de verhalenmarkt dan de waarheid. Ook als mensen het maar nauwelijks geloven, vertellen ze het toch verder.
Heel wat urban legends hebben een wreed karakter of roepen walging op. Ze gaan over bizarre seks, moord en doodslag. Over vrouwen die verkracht worden onder narcose. Of over gruwelijke wraak met superlijm op geslachtsdelen van overspelige echtgenoten.
Mocht je nieuwsgierig zijn: meer voorbeelden lees je op de website Loreley Verhalen.
Zo ver hoef jij niet te gaan voor een verhaal met plakkracht.
Maar een verrassende twist? Iets onverwachts? Iets waar onze mond van open valt? Zeker wel.
Verhalen kun je immers ook gebruiken om te inspireren. Om jouw idee de wereld in te brengen. Om mensen mee te krijgen. En om te reflecteren en je eigen verhaal weer helder te krijgen.
