Is jouw hoofdpersoon een heldin of een verleider? Als je het archetype kent, ontrolt het verhaal zich vanzelf bij het schrijven.
Bij de vredesonderhandelingen tussen de FARC en de Colombiaanse regering op Cuba stond ze ineens volop in de schijnwerpers: Tanja Nijmeijer. De media gaven een wisselend beeld over de vrouw die zich vrijwillig aansloot bij de rebellenbeweging FARC.
Aan de ene kant is dat het beeld van een idealistisch meisje uit Denekamp, die zich bij de revolutionaire strijdkrachten voegde om de rechten van de allerarmsten te verdedigen. Maar ook is er het beeld van een doorgewinterde terroriste, die niet terugdeinst voor gijzelingen en bomaanslagen.
Opinies zijn er genoeg over haar in de media.
Toch blijft ze ongrijpbaar en mysterieus. Zolang we niet weten wat haar diepere drijfveren en motieven zijn, kunnen we haar echte verhaal niet vertellen. We kennen haar archetype niet.
Archetypen vertegenwoordigen verlangens
Een archetype, wat is dat eigenlijk? Archetypes zijn een vondst van Carl Gustav Jung, de grondlegger van de analytische psychologie. Hij bracht alle verhalen ter wereld terug tot scenario’s met twaalf basiskarakters, die hij archetypes noemt.
Het zijn tijdloze en universele beelden of thema’s, die volgens Jung in het ‘collectief onbewuste’ van de mensheid zitten.
Mensen uit alle culturen herkennen en begrijpen deze oerbeelden, zoals het archetype van de held (Asterix, Batman, Herakles) of de wijze oude man (Gandalf, Sinterklaas en Perkamentus).
Het gebruik van deze oerbeelden geeft het verhaal veel diepgang, omdat je je lezer op een dieper niveau aanspreekt. Ze sluiten aan bij de instinctieve ambities en verlangens van je lezer en leveren een diepe vorm van herkenning op.
Vandaar dat makers van films, romans en reclamespots vaak werken met archetypes.
Opvallende persoonlijkheden ontwikkelen zichzelf al tot archetypes. Jort Kelder is het schoolvoorbeeld van de rebel: hij wentelt zich in de wereld van luxe maar trapt er ook tegenaan.
Daar tegenover staat Frans Bauer als de personificatie van de gewone man. Ilse Delange (het onschuldige meisje) staat tegenover de Britse kookboekenschrijfster Nigella Lawson, de verleidster met haar ‘goddelijke voedsel’.
Houvast voor schrijvers
Als je het archetype herkent, geeft dat veel houvast bij het schrijven van waargebeurde verhalen, waarin een ‘karakter’ de hoofdrol speelt.
Dat kan een reportage zijn rondom een persoon, een persoonlijk portret of een levensverhaal. Want als je weet of je hoofdpersoon een held, een nar of een verleider is, weet je ook wat zijn of haar missie is.
Bij ieder archetype hoort namelijk ook een 'streven'. Het verhaal handelt erover hoe hij of zij die missie al dan niet weet te volbrengen. First, find out what your hero wants. Then just follow him, zegt schrijver Ray Bradbury.
Daarom is de vraag essentieel of Tanja Nijmeijer een schurk is of een misleid naïef meisje. Linksom of rechtsom levert dat verhaal reacties van afschuw of juist herkenning op.
Daarmee is de cirkel rond: het verhaal krijgt universele zeggingskracht.
