Hoe bewuster je leeft, hoe meer waardevolle herinneringen je creëert. Je voelt dat het ergens over gaat. Het creëren en vertellen van de verhalen die hieruit voortvloeien, vergroten daarom jouw geluksgevoel en dat van anderen. Hierbij een handleiding voor herinneringen.

Ik zie, ik zie wat jij ziet, maar niet heus... De hersenen hebben hun eigen logica om sommige dingen te onthouden en andere dingen volkomen te negeren. Herinnering is als een hond die gaat liggen waar hij wil, schreef Cees Nooteboom in zijn roman Rituelen.

Dat blijkt ook uit dit verhaal van Robert Dijkgraaf:

Een kip in New York

Antropologen lieten eens aan de leden van een primitieve stam in Papoea Nieuw-Guinea filmbeelden zien van Manhattan. De leden van deze stam hadden in hun leven nooit één stap buiten het oerwoud gezet en wisten helemaal niets van de Westerse wereld.

De onderzoekers wilden deze mensen confronteren met het moderne leven. Als een soort schoktherapie kregen ze een uur lang scènes te zien van grote hoeveelheden mensen, wolkenkrabbers, auto’s, bruggen, snelwegen en vliegtuigen.

Daarna stelden de onderzoekers aan de deelnemers de vraag wat ze gezien hadden. Hun antwoord? Een kip. De onderzoekers begrepen er geen snars van. Een kip? Hoezo, het was toch een film over New York? Hadden deze mensen wel naar het scherm gekeken?

Maar inderdaad. Toen de onderzoekers nog eens nauwkeurig de film terugkeken, bleek in een fractie van een seconde een man met een kip door het beeld te lopen.

De oerwoudbewoners herkenden alleen die kip. Alleen dit beest konden ze thuisbrengen. Al de andere beelden van de wereldstad gingen langs hen heen.

Er was eenvoudigweg geen haakje in het brein waaraan ze al die beelden van wolkenkrabbers en verkeersdrukte konden ophangen. Er was alleen een haakje voor die kip.

Bron: Een Kip in New York door Robert Dijkgraaf, NRC Handelsblad

Toch kun je je eigen herinneringen regisseren.

Je kunt namelijk een haakje in je brein regelen om ze aan op te hangen. Dan raken ze verankerd in je brein en kun je ze weer terughalen als je daar behoefte aan hebt. Verhalen spelen daarbij een belangrijke rol: het zijn toverballen voor het brein.

Voor je brein geldt één hoofdregel: hoe uitzonderlijker hoe beter.

Hoe uitzonderlijker en hoe meer emotioneel geladen, hoe meer haakjes in je brein. We onthouden huwelijken, geboorten, diploma-uitreikingen, uitvaarten en andere uitzonderlijke gebeurtenissen, omdat daarbij tranen vloeien, omdat we afscheid moeten nemen of omdat we ons bij elkaar betrokken voelen. Piekervaringen.

Maar het zou jammer zijn als we alleen deze speciale gebeurtenissen herinneren. Ook allerlei momenten tussen deze mijlpalen zijn immers de moeite waard. Bovendien weten we ook dit: hoe meer memorabele momenten, hoe langer en intenser je leven lijkt te duren.

Dus ja, meer haakjes en meer herinneringen graag!

Handleiding voor herinneringen

Hoe doe je dat dan, meer momenten beleven die je geheugen de moeite waard vindt om te onthouden? Als je je meer wilt herinneren, dan dien je de gebeurtenis allereerst doelbewust te beleven, in het hier en nu.

Zoals al eerder vermeld slaan we gebeurtenissen uitstekend op in ons geheugen als we er emoties bij voelen. Ook zintuiglijke waarnemingen zijn belangrijk.

En het helpt dus om je eigen ‘haakjes’ te creëren als houvast. Dat werkt zo:

Haakje 1: Overzie het geheel

Als wij een nieuwe stad bezoeken, dan is onze eerste neiging om een uitkijkpunt of een toren te beklimmen. We denken daar eigenlijk niet bij na, maar het uitzicht helpt ons enorm om ons te oriënteren op de nieuwe plek en daarna de weg te vinden. Door het geheel te overzien, geven we onszelf een haakje.

Je kunt ook een lange busrit maken door de hele stad, zodat je op die manier een brede eerste indruk krijgt.

Zo werkt het ook met een gebeurtenis. Als je je oriënteert op het geheel, zie je beter je eigen plek. En daarmee onthoud je het gemakkelijker.

Dus: kijk eerst naar het grotere geheel voordat je inzoomt op de details.

Haakje 2: Let op het begin en het eind

Of het nu gaat over een vakantie, een coachtraject of een feest: vooral het begin, de 'piekervaring' én het afsluitende moment hebben de potentie om memorabel te worden. Het piekmoment en het moment van afsluiting bepalen zelfs hoe we de hele gebeurtenis herinneren. Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman noemt dit de peak end rule.

Piekmomenten zijn de meest emotionele momenten, die zowel positief als negatief geladen kunnen zijn. Op een vakantie kan dit een ongebruikelijke ontmoeting zijn. Of een intens moment van verwondering, bijvoorbeeld over een prachtige zonsondergang.

Zorg daarom voor een element van avontuur in je trips, zoals een nieuwe stad bezoeken, 's nachts naar de sterren kijken of een uitdagende route volgen. De tweede bepalende factor is hoe de gebeurtenis uiteindelijk is geëindigd.

Denk aan de meeslepende toegift na een concert. Het glaasje limoncello na een maaltijd in een Italiaans restaurant. De baby na de loeizware bevalling.

Een luie vakantie zonder uitschieters blijft nauwelijks hangen. Maar heb je een topbeleving gehad op de terugreis terwijl de rest van de reis matig was, dan zul je je hele vakantie achteraf als een supertrip ervaren.

Sluit een training of een event daarom liever niet af met een vragenrondje of een evaluatie. De energie zakt dan onherroepelijk in. Eindig liever met een energieke knaller.

Voor een memorabele belevenis zorg je voor de beleving met een hoogtepunt (en creëer die zonodig) en voor een positieve afsluiting.

Haakje 3: Creëer nieuwe mijlpalen

Piekmomenten overkomen je niet alleen, je kunt ze ook zelf creëren. Je kunt bijvoorbeeld zelf nieuwe bakens in de tijd creëren. Deze bakens doorbreken de focus op de dagelijkse routine waardoor je het grotere plaatje van je leven weer ziet. Dat kan een jubileum zijn, een nieuw huis, een jaarlijks evenement.

Zo hebben wij bij ons thuis de viering van Hemeltaartdag geïntroduceerd (op de dag die ook bekend staat als Hemelvaartsdag). Het kan ook een sportprestatie zijn waar je lang naar toewerkt.

Vertel er naar afloop over, inclusief de moeilijkheden die je overwon om de mijlpaal te bereiken. Als mensen geboeid luisteren om te weten hoe het afloopt, levert dat voor diepe verbinding met anderen op.

Dus: creëer je eigen mijlpalen om een gebeurtenis memorabel te maken.

Haakje 4: Doe vaker iets nieuws

Eerste keren maken de meeste indruk op ons geheugen, omdat het (nog) niet om routinehandelingen gaat. Doe dus vaker iets nieuws. Vooral ongemakkelijke ervaringen blijven hangen, niet de lauwwarme veilige belevenissen.

Denk dus niet meteen dat je hele plan in de war geschopt wordt als iets anders loopt dan verwacht. Juist uitdagingen geven je de gelegenheid om veerkracht te tonen en door te zetten. Hoe ongemakkelijker de ervaring was, hoe meer we die gebeurtenis achteraf waarderen.

Beperk je bekende ‘rondjes rond de kerk’ en doe regelmatig nieuwe ervaringen op. ‘Eerste keren’ blijven extra goed hangen. En het levert zeker een verhaal op.

Haakje 5: Richt je op mensen

Ontmoetingen blijven extra goed hangen in je geheugen, want we zijn sociale dieren. Als je op reis gaat, richt je dan liever op het ontmoeten van lokale mensen dan op het bezichtigen van zoveel mogelijk kerken. Tijdens onze reis door Italië was deze belevenis bij een pizzeria in Napels een gedenkwaardig moment.

Dus: maak praatjes met mensen die je ontmoet, geef mensen complimenten, stel vragen. Elk gesprek kan je iets memorabels opleveren.

Haakje 6: Maak een mentale foto

Als je vooruitkijkt en voortdurend plannen maakt, gaat de tijd sneller voorbij dan wanneer je in het moment leeft. En je herinnert je er achteraf weinig van. Wil je dat anders doen? Ga dan eens tien minuten op een plek zitten die je je goed wilt herinneren.

Kijk goed rond, kijk doelbewust naar de kleuren en let op wat je hoort. Op die manier maak een 'mentale foto'. Hoe meer zintuiglijke informatie je in je opzuigt, hoe beter je het zult onthouden.

Dus: beleef een gebeurtenis zoveel mogelijk in het hier en nu en neem het doelbewust in je op.

Haakje 7: Neem geuren waar

Geuren werken als een tijdmachine en maken in een flits weggezakte herinneringen los. Ze ontsluiten niet alleen de beelden die bij de geur horen, maar ook het bijbehorende gevoel.

Dat komt doordat het reukcentrum in onze hersenen sterk verbonden is met het emotionele centrum (de amygdala) en met de hippocampus, die je herinneringen beheert.

Om een bepaald moment beter te herinneren, voeg je geuren toe aan je waarneming Neem bijvoorbeeld op een vakantietrip een zakje kruiden mee en leg het in je koffer.

Bewaar een lokale bloem en laat hem drogen. Snuif geuren niet alleen op, maar maak ze ook los. Wrijf rozemarijnnaaldjes of een boomblad tussen je vingers. Krab even aan een stuk boomschors.

Tip: Let vooral op plekken met temperatuursveranderingen, zoals een openstaande deur en snuif de geuren op. Bij deze overgangen van warm naar koud zijn geuren het meest intens aanwezig. Let ook op geuren tijdens de regen, want dan ruik je ze extra sterk!

Aandachtiger ruiken kun je leren. Snuif twee keer per dag vier geuren bewust op en houd dat enkele maanden vol. Je ontdekt dat er veel verschillende geuren zijn op een bepaalde plek en dat die bovendien per moment verschillen.

Dus: voeg geuren toe aan je palet van waarnemingen.

Van herinnering naar verankering

Nu heb je dus haakjes gelegd om een gebeurtenis beter te herinneren. Op de volgende manieren kun je die haakjes stevig verankeren:

1. Gebruik beelden

Foto's helpen ons geheugen om gebeurtenissen te herinneren. Mijn eigen jeugdherinneringen gaan opvallend vaak over momenten die ook vastgelegd zijn op foto's (die soms niet eens zo talrijk zijn).

Tegenwoordig maken we foto's in overvloed, dus dat hoef ik vermoedelijk niet aan te moedigen. Toch zijn er wel enkele dingen waar je op kunt letten als foto's belangrijk voor je zijn om herinneringen vast te houden.

En dat is: fotografeer vooral mensen. Als je reisfoto's terugkijkt, zeggen die prachtige gebouwen of foto's van landschappen je veel minder dan de mensen die erop staan.

Zet jezelf en je eigen reisgezelschap op de foto. En vergeet ook niet de mensen op de foto te zetten die je toevallig ontmoet en met wie je een praatje maakt. Juist deze ontmoetingen kunnen tot herinneringen leiden, die je graag wilt bewaren.

2. Bezoek vaker dezelfde plek

Bezoek vaker dezelfde stad of dezelfde vakantiestreek, alsof je een vogel bent die op zijn trektochten steeds dezelfde routes vliegt. Het voordeel is dat je de bekende bezienswaardigheden achterwege kunt laten en de meer ongebruikelijke plekken kunt bezoeken.

Hoe vaker je op een zelfde plek terugkeert, hoe meer je ook ziet wat er verandert. Je leert de plek steeds beter kennen, waardoor het zich verankert in je geheugen.

3. Creëer een kralensnoer

Terugkerende gebeurtenissen zoals de kerstmaaltijd of verjaardagen hebben vaak altijd dezelfde ingrediënten. In je geheugen vervagen ze tot een geheel; je haalt de afzonderlijke gebeurtenissen er niet meer uit.

Als je jaarlijks van zo'n traditionele gebeurtenis een foto maakt op dezelfde plek, kun je de diverse foto's naast elkaar leggen. Dan zie je wat er verandert. Door ze als een kralensnoer met elkaar te verbinden, geef je er bovendien meer betekenis aan.

4. Help anderen bij de vorming van hun herinnering

Help iemand anders om zijn herinnering aan iets moois te versterken. Wat was het waar je van genoot? Wat was er zo geweldig aan?

Vraag wat er precies gebeurde. Hoe zag het eruit? Waar rook het naar? Wat was er te horen?

Ook het expliciet benoemen van dingen die je waarneemt, helpt om je herinnering te vormen. Ooit dacht ik: ik geniet gewoon van vogels en natuur, waarom moet ik overal de naam van kennen? Maar het werkt juist anders: hoe meer namen je kent, hoe beter je gaat kijken en onthouden.

Taal helpt om een gebeurtenis in het geheugen te verankeren. En je gaat er vanzelf ook meer van genieten.

5. Beschouw de tijd als je vriend

Alles wat we leren, voelen en meemaken, wordt een deel van ons. Als je helemaal opgaat in een liedje, in gesprekken met bijzondere mensen of een mooi landschap, dan beïnvloedt dat je tijdsbesef.

Je maakt een verbinding tussen je verleden en je heden, waardoor je een dieper besef van tijd krijgt. Tijd wordt dan niet meer iets dat opraakt of dat je kwijt raakt, maar iets dat je verrijkt en je leven diepgang geeft. En dat leidt natuurlijk ook tot heerlijke herinneringen en betekenisvolle verhalen.