Als je dat aan een neurowetenschapper vraagt, krijg je een eenvoudig antwoord: verhalen maken chemische stoffen in je los. De spanning in een verhaal levert je cortisol op, maar doordat je je inleeft in de held gaat ook de oxytocinepomp aan.
Door oxytocine voel je je verbonden met andere mensen. Je raakt dus zowel geactiveerd tot actie (cortisol) als tot empathie (oxytocine), waardoor je focus krijgt maar ook het belang van relaties met mensen voelt. Hoe beter een verhaal aanslaat, hoe beter de toediening van die stofjes geregeld is. Verhalen laten eveneens zien wat niet mag en ook hoe het wel moet: onze sociale codes.
Door onze spiegelneuronen reageren we automatisch op wat we zien. In ons brein voeren we de handeling zelf al uit. Daardoor nemen we de voorbeelden uit verhalen gemakkelijk over.
Verhalen gaan bovendien over mensen. En daarin zijn onze hersenen enorm in geïnteresseerd. Verlangen naar sociaal contact zit evolutionair ingebakken. Samenwerken met anderen was voor de oermens immers van levensbelang.
Het brein beloont ons met dopamine als we patronen herkennen en voltooien. Het brein herkent de vertrouwde structuur van een verhaal. Dopamine geeft een kick als we dat doel hebben bereikt. En als het verhaal niet volgens de verwachte patronen loopt, zorgt de dopaminebeloning ervoor dat we de losse elementen toch met elkaar in verband brengen. Dankzij dit stofje leren we graag iets nieuws en voelen dat als beloning.
Het emotiecentrum in de hersenen is de amygdala. Dit centrum legt verbanden tussen informatie die van verschillende zintuigen komt en koppelt deze aan emoties. Daarnaast speelt het een belangrijke rol bij de verwerking van prikkels en directe emoties van buiten. Op het moment dat er een verhaal met emoties verteld wordt, reageert de amygdala direct.
Op het moment dat je met verhalen gaat werken, gaan ook je sympathiehormonen werken. Dit heeft een direct effect op de beleving en de manier waarop mensen naar jou kijken. Maar ook of ze je waarderen, geloven en bereid zijn naar je te luisteren. Dit bereik je niet met feiten en cijfers, maar met verhalen.
Ook de insula, een gebied in de hersenen dat met emotie te maken heeft, licht op bij een hersenscan als we een verhaal horen. Verhalen activeren onze motorische schors die onze bewegingen coördineren.
Er is ook sprake van synchronisatie tussen de hersenen van de spreker en de luisteraar. Door een verhaal te vertellen kan de spreker ideeën gedachten gevoelens overdragen op het brein van degenen die naar het verhaal luisteren. Als we een verhaal horen beleven we het dus ook echt in onze hersenen. Daarom kunnen we helemaal opgaan in een film, angstig worden, onpasselijk worden of in vervoering raken.
Bij nieuwsgierig gedrag worden we beloond met dopamine, waardoor we een geluksgevoel ervaren. Deze dopamine heeft bovendien een positief effect op je leervermogen en motivatie. Niet voor niets dienen verhalen om leerervaringen door te geven. De nieuwsgierigheid daagt ons bovendien uit om deel te nemen aan het verhaal.
Wie meedoet is meer betrokken en zal dus minder snel afhaken. We worden bijvoorbeeld nieuwsgierig naar het verdere verloop of de uitslag. Of we zijn benieuwd naar wat we er zelf mee kunnen doen.
Verhalen veroorzaken dezelfde emoties als echte gebeurtenissen en lokken hetzelfde gedrag uit als in de realiteit. Dat komt omdat verhalen een beroep doen op onze zintuigen en innerlijke verbeeldingskracht. Een verhaal laat je een bepaalde situatie herkennen. Je ziet hoe een probleem ontstaat, maar het verhaal biedt ook de formule om dat probleem op te lossen of een situatie te veranderen.
Onze hersenen stellen ons als lezer of toehoorder bovendien in staat in twee werelden tegelijk te leven: die van de verteller en onze eigen wereld. Binnen de context van een verhaal kunnen we hierdoor intense emoties beleven. Het verhaal is daarbij een veilige omgeving om ervaringen op te doen, die we later echt kunnen gebruiken.
Wetenschappers van de Princeton Universiteit (Verenigde Staten) onderzochten in 2010 twaalf proefpersonen met een MRI-scanner, terwijl iemand hen een verhaal vertelde. De scanner liet zien dat het brein van de luisteraars synchroniseerde met het brein van de verteller. Wanneer bij de verteller activiteit te zien was in de insula (de plek in het brein waar emoties gereguleerd worden), gebeurde dat ook bij de luisteraars. Bij verhalen voel je wat de ander voelt.
Door eenvoudig een verhaal te vertellen kon de verteller haar ideeën, gedachten en emoties in het brein van de luisteraars overplanten. Vervolgens bleek ook dat hoe beter de luisteraars het verhaal begrepen, hoe meer hun brein gelijksoortige activiteiten had vertoond met het brein van de spreker.
Dit onderzoek is baanbrekend geweest om de kracht van verhalen te begrijpen. Onze hersenen blijken namelijk geen onderscheid te maken tussen wat we zien en wat we ons voorstellen. Als iemand naar een voetbalwedstrijd kijkt en je hem daarna vraagt aan die wedstrijd te denken, vertonen de hersenen dezelfde activiteit.
Bij een verhaal gebeurt iets soortgelijks. Wanneer je naar een verhaal luistert en het begrijpt, heb je ongeveer dezelfde ervaring als de verteller. De verteller transporteert zijn emoties direct naar je brein. Je voelt wat de ander voelt. Je laat samen geluiden van instemming of afschuw horen. Wanneer alles tot een goed einde komt, lach je eendrachtig.
Uit onderzoek van de Universiteit van Buffalo blijkt dat die vereenzelviging behoorlijk ver gaat. De proefpersonen kregen vragen voorgelegd als: ‘Denk je dat, als je echt je best zou doen, je een voorwerp met je gedachten zou kunnen verplaatsen?’ De deelnemers die eerst een boek over Harry Potter gelezen hadden, bleken zich méér in tovenaars te kunnen verplaatsen dan andere deelnemers.
Toverballen voor het Brein - Sigrid van Iersel (2018)
